Maria Petronella Boumans (1928 - 1944)

Het korte leven van Maria Petronella Boumans (1928 - 1944)

In het boek “Ooggetuigen” dat in 2024 is geschreven en uitgegeven ter gelegenheid van de 80-jarige bevrijding van de Tweede Wereldoorlog in Schijndel is een lijst opgenomen van 81 overleden burgers wonende en/of verblijvende in Schijndel tijdens de oorlog.

Op deze lijst staat Maria Boumans, geboren op 26 januari 1928 in ’s-Hertogenbosch en overleden door oorlogsgeweld in de Tweede Wereldoorlog in Schijndel.

Maria Boumans is overleden op de Molendijk in Schijndel op 1 oktober 1944, midden in de granaatweken, op zestienjarige leeftijd, heel erg jong dus. Zij is overleden door oorlogsgeweld, zij werd op 1 oktober 1944 getroffen door granaatscherven. Er is een verklaring van overlijden van haar te vinden in de archieven van het BHIC in ’s-Hertogenbosch, een zogenaamd doodsbriefje.
Het bericht op het doodsbriefje over Maria Boumans is opgesteld en getekend door de Schijndelse huisarts W. van Oppenraaij. Hij was in Schijndel huisarts van 1913 tot 1948.

Opmerkelijk is dat het doodsbriefje pas is opgemaakt op 8 juni 1945. Dat is toch wel geruime tijd na haar overlijden op 1 oktober 1944. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de chaos die ontstond door de Tweede Wereldoorlog in Schijndel (én in Nederland).

Bij het schrijven van het boek Ooggetuigen is veel tijd uitgetrokken om een zo volledig en accuraat mogelijke lijst van de overleden burgers uit Schijndel op te stellen.
Er was nader onderzoek nodig om te achterhalen wie wel en wie niet op deze lijst zouden moeten staan. Een eerdere lijst is hierbij aangevuld en gecorrigeerd.

Maria Boumans is één van weinige burgers, die niet in Schijndel is geboren, maar wel in Schijndel is overleden en zeer waarschijnlijk voor haar overlijden al enige tijd verbleef in Schijndel. Men kwam er wel vrij snel achter dat, over haar leven en haar overlijden, nog steeds veel onbekend is. Interessant hierbij is, dat ook door anderen onderzoek is en wordt gedaan. Vooral door de Stichting Oorlogsslachtoffers. Zij hebben enige jaren geleden onderzoek naar haar verricht. Een deel van door hen achterhaalde informatie is in dit artikel verwerkt. Nog niet alles over haar is bekend, ondanks deze pogingen. Waarschijnlijk zal ook niet alles meer boven water komen. Dat is ook moeilijk na meer dan 80 jaar! Onderstaand is weergegeven wat men wel weet én daar waar er vragen zijn, worden die gemeld.

De overlijdensakte van Maria Petronella Boumans, is opgesteld door een ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente Schijndel op 16 december 1944. Ook deze akte is met grote vertraging opgesteld, ruim 2 1/2 maand na haar overlijden! Ongetwijfeld te wijten aan de chaos in die maanden door het oorlogsgeweld.
Uit de akte van Maria Boumans blijkt dat Maria de dochter is van Willem Boumans en Maria van Breemen, beiden inwoners van ’s-Hertogenbosch.
Maria Petronella Boumans groeide op in de Bossche Vogelwijk, haar ouderlijk huis stond aan de Spechtstraat 13. Haar beroep is dienstbode.
Ook duidelijk wordt uit de overlijdensakte dat zij op zondag 1 oktober 1944 om 15.00 uur om het leven is gekomen.

Maria had vier broers, een stiefbroer en een stiefzus. Haar ouders en haar gezinsleden hebben waarschijnlijk pas met grote vertraging gehoord dat Maria overleden is. Mogelijk pas begin 1945, want op 6 januari 1945 verschijnt er een overlijdensadvertentie in de krant van haar overlijden (wel met een verkeerde overlijdensdatum). Het is tot nu toe niet gelukt om contact te leggen met familieleden.

Maria is begraven in Ysselsteyn.
Deze Duitse Militaire Begraafplaats in Ysselsteyn (in Limburg vlakbij Venray) maakt een diepe indruk op de bezoekers. Er staan bijna 32.000 grijze kruisjes, die de graven aangeven. De soldatenbegraafplaats is verdeeld in vakken (meer dan honderd). Op rij 9 in vak BR staat het kruis met nummer 212, met de naam E.M. Boumans. Niets wijst erop dat hier een meisje van 16 jaar begraven ligt. Op het kruis van Maria Boumans staan voorletters die niet overeenkomen met de initialen van Maria Petronella Boumans. Bij navraag bij de administratie van de begraafplaats blijkt Maria Boumans hier wel degelijk begraven te zijn, ondanks dus die verkeerde initialen.

Heel opmerkelijk dat een jong Nederlands meisje ligt begraven op een Duits militaire begraafplaats. Als er hier al meer vrouwen begraven zijn, zullen het er niet veel zijn. Duitse militairen waren natuurlijk mannen en soms nog jonge jongens. Maar geen jonge meisjes en zeker geen Nederlands meisje.

Opvallend is ook dat van veel overledenen de naam niet bekend is, ook niet nu na 80 jaar, ondanks het voortdurende en voortgaande onderzoek om de gevallen slachtoffers een naam te geven ook nu nog in 2025.

In de administratie van deze Duitse Militaire Begraafplaats is te vinden dat Maria Boumans hier in 1949 is herbegraven. Zij was eerder begraven in een veldgraf aan de Molendijk in Schijndel. Daar zal zij direct na haar overlijden in oktober 1944 begraven zijn, denk ik nu, met terugwerkende kracht. Aan de Molendijk maar ook op andere plekken in Schijndel waren in die tijd veel meer veldgraven.

Heel opmerkelijk is ook dat de aangifte van overlijden van Maria Boumans is gedaan door een student uit Tilburg. Dit blijkt uit de overlijdensakte. De identiteit van deze student kon ik vrij gemakkelijk achterhalen. Het is de dan 20 jarige Hans van Bussel. Hans is een zoon van Jan van Bussel het hoofd van de Sint-Lambertusschool aan de Pompstraat in Schijndel.
Hans volgt een Theologische studie in Tilburg en wordt in 1949 tot priester gewijd, hij overlijdt in Schijndel in 1975.

Niet duidelijk is wat de relatie tussen Hans en Maria was. Mogelijk was Maria dienstbode in het zeer grote gezin van Jan van Bussel? Dat gezin woonde in het begin van de Tweede Wereldoorlog aan de Hoofdstraat. We hebben in het fotoarchief van de Heemkundekring Schijndel een foto van hun huis uit 1944. Dit huis staat er nu (anno 2025) nog steeds, het is intussen een gemeentelijk monument.
Er is een foto, genomen vanuit de Akkerstraat van huizen in de Hoofdstraat. Een foto van omstreeks oktober 1944. Uiterst links de woning van de Heer Jan van Bussel (hoofd van de St. Lambertusschool) daarnaast de woning van de Heer Erkelens. Het is een villa, type twee-onder-een-kap, met de huisnummers 137 en 139. Jan van Bussel en zijn gezin woonde op nummer 139.
Hans woonde in het ouderlijke gezin aan de Hoofdstraat 139 in Schijndel. Zijn vader Jan van Bussel is een bekend persoon in Schijndel. Hij werd aangesteld in 1924, 33 jaar oud, als onderwijzer aan de R.K. lagere jongensschool, met de naam St. Lambertusschool, gelegen aan de Pompstraat 25 in Schijndel. Hij werd later hoofd van deze school. Zijn buurman, die woonde aan de Hoofdstraat 137, de Heer H. Erkelens, werd eveneens in 1924 als onderwijzer aangesteld van de St. Lambertusschool.

De evacuatie op zondag 1 oktober 1944.
Zeer waarschijnlijk hebben deze hoofdbewoners en hun gezinnen op 1 oktober 1944 uit deze panden aan de Hoofdstraat door de bezetters gedwongen moeten vertrekken uit het centrum van Schijndel! Wat men weet is dat onder andere de pastoor van de Sint-Servatiusparochie op zondag 1 oktober 1944 meldt: “alles moet evacueren vanaf de fabriek van Jansen de Wit tot aan de Pompstraat en Kerkstraat”.
Verder meldt een ooggetuige op die dag: “de droevigste stoet die ik ooit zag komt uit die richting (vanuit het centrum van Schijndel) naar ons toe met het hoogstnodige en dierbare bij zich.

Hans wist ‘uit eigen wetenschap’ (als getuige dus) dat Maria op 1 oktober 1944 is overleden en heeft hiervan aangifte gedaan, toen dat kon. Kennelijk kon dat pas op 16 december 1944.
Is Hans van Bussel samen met zijn gezinsleden en ook met onder andere Maria Boumans op 1 oktober 1944 geëvacueerd uit het centrum van Schijndel en zijn zij op of nabij de Molendijk in Schijndel onder vuur komen te liggen, waarbij Maria is getroffen door granaatscherven? De evacuatie van de inwoners van de huizen en boerderijen aan de Molendijk volgde al enkele dagen later, namelijk op woensdag 4 oktober 1944.

Een aantal militairen die in en rond Schijndel tijdens de gevechten sneuvelden, kregen in veel gevallen ter plaatse een veldgraf. Deze lagen overal in het gevechtsgebied verspreid: in tuinen, langs wegen en in bossen. Ook aan de Molendijk lagen veldgraven én die lagen er lang, de militairen van sommige veldgraven werden pas in 1949 of nog later herbegraven op meer officiële begraafplaatsen.
Er waren zelfs 10 veldgraven aan de Molendijk, ter hoogte van huisnummer 24, waar destijds de familie Mutsaerts woonde. Daar waren, voor zover wij dat nu nog kunnen nagaan, voornamelijk Duitse militairen begraven, die waarschijnlijk omstreeks begin oktober 1944 door oorlogsgeweld zijn overleden.
Men weet niet precies wanneer de soldaten die begraven hebben gelegen in de veldgraven aan de Molendijk gesneuveld zijn. Dat zou tegelijk met Maria Boumans kunnen zijn, maar dat hoeft natuurlijk niet. De 10 veldgraven van militairen op de Molendijk geven wel aan, dat er ook aan de Molendijk of er vlakbij verschrikkelijk oorlogsgeweld plaats vond. De concentratie van het oorlogsgeweld in september/oktober 1944 in en rond Schijndel was zoals we weten in het centrum.

Niet alleen op de Molendijk maar ook op vele andere plekken in Schijndel lagen in en tot jaren na de Tweede Wereldoorlog vele personen in veldgraven begraven. Veelal gesneuvelde militairen. Er is destijds een provinciale lijst gemaakt van die veldgraven, een inventarisatie per gemeente. De opgestelde lijst voor de gemeente Schijndel telt 195 veldgraven. Van 86 veldgraven was niet bekend wie daar begraven lagen.

Op de sterfdag van Maria, op zondag 1 oktober 1944, was het rond de 5 graden en het regende, blijkt uit historische weergegevens. Dus het is niet zo vreemd dat Maria een jasje droeg. Alleen het was een Duitse legerjas die zij droeg toen zij stierf.
Zij kan die jas van iemand gekregen hebben of misschien was het wel een door haar gevonden jas. We kunnen dat niet meer nagaan.
Wellicht is deze Duitse legerjas wel de reden, dat zij herbegraven is op het Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn. Uit het dragen van die jas zou destijds de conclusie getrokken kunnen zijn, dat Maria samenwerkte met de Duitsers of zelfs in Duitse dienst was.
Zeker is dat dit niet erg voor de hand ligt. Veel waarschijnlijker is dat het 16-jarige meisje heel toevallig een Duitse legerjas droeg tegen de kou en nergens anders om.

De Stichting Oorlogsslachtoffers streeft ernaar om Maria Boumans een waardige laatste rustplaats te geven. Dat zou dan een grafsteen met haar juiste naam en tevens een andere begraafplaats moeten zijn dan deze Duits militaire begraafplaats, waar naast heel erg veel gesneuvelde Duitse soldaten ook veel overleden ‘foute’ Nederlanders begraven zijn. Zoals NSB’ers, SS’ers en andere Nederlanders in Duitse dienst in de Tweede Wereldoorlog.

Bronnen, noten en/of referenties