R.K. Coöperatieve verbruiksvereniging De Eendracht 1920 - 1949

R.K. Coöperatieve verbruiksvereniging De Eendracht 1920 - 1949

Tijdens de openbare avonden, die de RK Werkliedenbond St. Joseph (in 1917 opgericht) belegde, en waar actuele thema’s werden besproken, zal ongetwijfeld de organisatie van de in 1891 opgerichte Co-op Nederland ter sprake zijn gekomen.
Uit een publicatie van de Staatscourant op woensdag 7 april 1920 blijkt dat bij notaris Van Dieten een akte was gepasseerd waarin vermeld stond dat een aantal inwoners, waaronder Antonius Verkuijlen (brievenbesteller en voorzitter RK Werkliedenbond) en Hendrikus Erkelens (hoofdonderwijzer) de RK Coöperatieve Verbruiksvereniging “De Eendracht” hadden opgericht voor 29 jaren.
Een paar dagen eerder (op 3 april 1920) verscheen een krantenartikel in “De Zuid Willemsvaart” waarin gemeld werd dat er binnen de gemeente een coöperatie méér actief was en dat de winkel opengesteld zou worden voor leden en anderen die daarvan gebruik wilden maken. Deze winkel was gevestigd in het, gunstig gelegen, pand van weduwe A. van der Eerden in de Kluis.

Het dossier van de Kamer van Koophandel geeft onder andere aan dat op 23 september 1921 de eerste inschrijving heeft plaatsgevonden en de statuten zijn vastgesteld. (De laatste wijziging is dat op 29 maart 1950 de handelsnaam gewijzigd is). De toelichting geeft aan dat het om “kruidenierswaren en aanverwante artikelen” gaat en dat de winkel gevestigd is in de Vicaris van Alphenstraat 4. Het bestuur bestaat uit voorzitter Lambertus van Schijndel klompenmaker (10-4-1888), secretaris Jan van Kaathoven klompenmaker Christianuszoon (18-11-1890), penningmeester Antonius Heesakkers fabriekswerker Hendrikuszoon (11-12-1884), 2e secretaris Henricus van Oorschot arbeider Adrianuszoon (22-4-1892) en 2e penningmeester Lambertus Verhoeven landbouwer Petruszoon (22-4-1859). Bij de oprichting zijn ook nog aanwezig Antonius Verkuijlen, brievenbesteller en Hendrikus Erkelens, hoofdonderwijzer.

In 10 hoofdstukken en 53 artikelen werd beschreven waaraan de R.K Coöperatieve verbruiksvereniging moest voldoen. Belangrijkste punten waren o.a. dat de vereniging zich ten doel stelde om levensbehoeften en andere artikelen aan te kopen en de verkoop hiervan aan haar leden. De vereniging werd aangegaan voor 29 jaar. Tot de vereniging konden alleen leden toetreden die lid of begunstiger waren van een Roomsch Katholieke Werkliedenvereniging of een andere RK standsorganisatie te Schijndel. Ieder lid diende bij aanname als lid van de vereniging binnen 8 dagen een obligatie te nemen van hfl.5,- waarvan 1/5 deel meteen betaald diende te worden. Het resterende bedrag diende in wekelijkse termijnen van hfl.0,25 betaald te worden. Daarna moest elk lid binnen uiterlijk 2 jaren na toetreding nog 2 obligaties nemen. Deze obligaties genoten een rente van 3 ½ procent. In een kwartaal kon slechts 1 lid door opzegging uittreden en wel in volgorde van opzegging. Bij het overlijden van een lid bleef het lidmaatschap ten behoeve van de weduwe, zolang zij niet opnieuw gehuwd was, voortbestaan. Het dossier bevat een ledenlijst (gedateerd 6 nov. 1925) met 30 namen incl. adressen.

Smid Antonius van der Eerden was op 20 januari 1910 met Johanna Maria Speeks getrouwd en had in de Kluis zijn smederij. Samen kregen zij, in de periode 1910-1919, 8 kinderen waarvan er 4 binnen 2 jaar kwamen te overlijden. Bij de geboorte- en overlijdensaangiftes bleek dat Antonius meestal als smid werd betiteld en een keer als graf- en hoefsmid. Typisch is dat bij de aangifte van de geboorte van zijn zoon Antonius aangegeven werd dat hij als vader afwezig was.
Antonius komt al op jonge leeftijd (hij is pas 37 jaar) op 19 november 1919 te overlijden. Volgens overlevering ten gevolge van de Spaanse griep. Daaraan overlijden in Schijndel die maand november 12 mensen. Omdat Johanna dan zelf voor haar inkomen moet zorgen (want haar oudste dochter is dan pas 7 jaar oud) zal de vraag om het pand (waarin dan nog een smederij is gevestigd) om te bouwen naar een winkel ten behoeve van de Coöperatie, erg welkom zijn geweest. Johanna voedde haar 3 dochters en 1 zoon alleen op. Wanneer Johanna 12 maart 1958 op 79-jarige leeftijd komt te overlijden hebben haar dochters, met name Doortje, het werk in de winkel al grotendeels overgenomen.

1. Ciska (Francisca 1912-1996) bleef ongehuwd en werkte in de villa van de familie Jansen in het huishouden.
   
2. Marietje (Johanna 1913-2006) trouwde met Piet Dingemans.
   
3. Doortje (Theodora 1914-1991) trouwde met Frans van Rooij.
   
4. Jan (Antonius 1916-1998) trouwt met Martina van de Berselaar en is werkzaam bij Jansen de Wit.
   

Doortje is tot de sluiting in ca.1960/1965 werkzaam en woonachtig geweest in en bij het winkeltje. Ciska kwam op woensdag en donderdag helpen en Marietje op donderdag. Dat waren namelijk de drukste 2 dagen van de week. Op woensdag werden alle boodschappenbriefjes bij de klanten opgehaald en op donderdag werden de boodschappen thuisgebracht. Dat gebeurde met jute tassen en per fiets. Soms meerdere tassen per keer! Doortje was altijd erg druk maar ondanks de drukte kon ze toch tijd vrij maken om te koken. De kinderen van haar broer Jan kwamen elke donderdag tussen de middag warm eten!!

Als we de financiën van de winkel over het jaar 1924 bekijken, kunnen we de volgende conclusies trekken: de omzet bedroeg afgerond Hfl.10.300. Omgerekend naar nu ca. € 80.000! Opmerkelijk is dat uit de resultatenrekening niet valt af te leiden of er winst of verlies is gemaakt. Uit het exploitatieresultaat is overigens wel af te leiden dat er een kleine winst van hfl.18,23 behaald was. De marge op de inkopen was circa 10%. Dat is buitengewoon laag. Dat geeft tevens de kracht van zo’n coöperatie weer. De jaarlijkse kosten waren laag waardoor de verkoopprijs van de levensmiddelen aan de leden, voor die leden betaalbaar bleven. Ook de balans is opmerkelijk. Het eigen vermogen was namelijk negatief te weten Hfl. 393. Op zich niet vreemd voor een onderneming die net gestart was. De winkel stond niet op de balans als bezitting. Vreemd is dat er nergens huurkosten in de exploitatie voorkomen.
Omdat de coöperatie slechts voor 29 jaren was opgericht, gaan Johanna en haar dochters in 1949 waarschijnlijk als kleine onafhankelijke middenstander verder met hun winkeltje. Het kasboek van de Coöperatie met betrekking tot de kolen gaat mee naar de Steenkool coöperatie Schijndel.
Waarschijnlijk kort na de sluiting van het winkeltje werd het complex de Kluis in ca. 1965/1970 door de gemeente (met een rijksbijdrage van Hfl.432.000) gesaneerd. Op die plek werd het gemeenschapshuis Den Herd gebouwd. De opening van Den Herd vond plaats in het voorjaar van 1974.

Steenkool-coöperatie Schijndel

Uit een akte van de Kamer van Koophandel, gedateerd 29 maart 1950, blijkt dat de RK Coöp. Verbruikersvereniging ”De Eendracht” door het verstrijken van de bestaansduur werd ontbonden. Alle leden van voornoemde vereniging besloten om de Coöperatieve Verbruiksvereniging “Schijndel” UA op te richten en aan deze vereniging het gehele vermogen van de ontbonden vereniging over te dragen op de voorwaarden dat de vereniging:
1e In overeenstemming met haar statuten de detailhandel in brandstoffen zal voortzetten
2e Alle leden van “De Eendracht” zal aanvaarden
3e Als beheerder van haar detailhandel in brandstoffen zal aanstellen de heer A. Verkuijlen, tot dusver beheerder van de detailhandel in brandstoffen van “De Eendracht”.

Doel hiervan was om de dure kolen in het groot in te kopen en deze weer voor een voordelige prijs aan de leden te verstrekken Het bestuur was snel gevormd. Dat bestond uit leden van voornoemde bond. De statuten werden opgesteld met notaris J. Baggen en op 7 juli bekrachtigd. Op de kaft van het kleine boekje prijkte de officiële naam: Coöperatieve verbruiksvereniging “Schijndel” u.a. Deze laatste afkorting stond voor uitgesloten aansprakelijkheid. Bij problemen was niet het bestuur persoonlijk aansprakelijk, maar de vereniging. Verkuijlen was naast voorzitter van de RKWB ook enige jaren voorzitter van de verbruiksvereniging. Hij bestelde de kolen en regelde allerlei andere zaken. Met de heren Bolwerk en Kastelijn vormde Verkuijlen het eerste bestuur. Enige tijd later nam Jan de Laat het voorzitterschap over. Jan is nog lang voorzitter geweest.
Volgens het statutenboekje moesten nieuwe leden de Christelijke beginselen onderschrijven. Ze mochten geen lid zijn van een organisatie die door een besluit van het Nederlandse episcopaat verboden of ontraden was. Ook gehuwde vouwen konden zich inschrijven, maar slechts één van de echtelieden kon lid zijn.

Veel gezinnen spaarden in de zomer geld om ’s winters kolen te kunnen ontvangen. Kolen waren erg duur, de gezinnen erg groot. Wekelijks belde bode H. van Houtum aan bij de gezinnen. Hij deed dat in heel Schijndel. Niet alleen voor de kolen maakte hij de geldzak open. Van Houtum haalde ook de bijdrage op voor het ziekenfonds en contributie aan de RKWB. De leden bepaalden zelf wat ze als bijdrage aan de coöperatie gaven. In de winter werd de prijs per mud kolen vastgesteld. Dan werd ook uitgerekend voor hoeveel mud er was gespaard. In 1959 wordt het bestuur (allen woonachtig in Schijndel en onbezoldigd bestuurder) gevormd door:

O. Kasteleijn Molendijk 22
J. de Laat Claes van Griensvenstraat 5
J. Blummel Berkenstraat 30
M. van Pinksteren Voortstraat 15
H van Oorschot Meijgraaf
B.N. Bolwerk Plataanstraat

In de beginjaren lagen de kolen hoogstwaarschijnlijk opgeslagen achter het huis van Antoon Verkuijlen in de Rietbeemdweg 4. Op zeker moment werd Janus van Gestel gevraagd de opslag en distributie op zich te nemen. Hij bewoonde samen met zijn gezin in een tot woning omgebouwde, voormalige, groen geschilderde houten opslagloods van voor de oorlog aan de Elschotseweg.

Janus is vanaf 1934 als breier in 3 ploegendienst op de Standard afd. van Jansen de Wit werkzaam. Zoals zovele hadden mensen met grote gezinnen (Janus had 8 kinderen) meerdere bronnen van inkomsten nodig om rond te komen.

Janus verzorgde de complete administratie van inkoop: van opslag tot distributie. Bestellingen werden geplaatst bij Co-op, een inkoopcoöperatie in Rotterdam. Deze leverde ook Amerikaanse kolen. Wanneer de klanten klaagden over de kwaliteit van deze kolen was het standaard antwoord van Janus “dan stook je ze toch op!!” Bij Janus kwamen de mensen persoonlijk aan huis de bestellingen doen voor briketten, antraciet, cokes, eierkolen enz. Elk soort kolen had zijn eigen toepassing. Briketten (blokken geperste koolstof) werden gebruikt voor bakkersovens, antraciet brandde heel erg mooi in de kolenkachels die in de huiskamer stonden. De rekeneenheid van kolen is mud. Bij kolen stond deze rekeneenheid voor 2 jute zakken van elk 35-37 kg. De kolenvereniging was een coöperatie. Dus als de kolenprijs aan het einde van het seizoen gunstig had uitgepakt werd de ‘winst’ verrekend over de geleverde hoeveelheid. Op die manier kon het gebeuren dat Janus na afloop rond kon gaan om het te veel betaalde bedrag uit te keren.
Uit de fiscale stukken voor de aangifte vennootschapsbelasting 1959 blijkt dat de winst over dat jaar hfl.1413,65 was. Verder blijkt uit de boekhouding van een aantal jaarboeken dat de omzet zo’n hfl.60.000 was. Omgerekend naar nu € 190.000! Verder stond op de balans een reserve (eigen kapitaal) van hfl.9.000 (28.000 euro). Op de balans van 1959 werd de brandstoffenloods (die tegenover het station stond) met een waarde van hfl. 1,- opgenomen. De spaarrekening was heel toepasselijk een spaarrekening bij “Co-op Nederland”.

In de beginjaren werden de kolen met paard en kar bezorgd door Timmermans. Kleine leveringen vonden plaats met een vrachtfiets. Later stuurde Janus van Gestel zijn kolenwagen door de sneeuw en de koude wind. De wagen van de vereniging werd in de eerste jaren gehuurd. Later kreeg de coöperatie de beschikking over een eigen vrachtwagen te weten een blauwe Borgward met kenteken SN-74-91.
Een of meer keren in de week stoomde de kolentrein met 20 tons wagons binnen. Per vrachtwagen van Gijs en Xavier van Heertum werd de inhoud naar de Elschotseweg gebracht. Tegenover het station had de coöperatie een grote loods waar grote partijen kolen werden opgeslagen. In de beginjaren werden de wagons met een kruiwagen gelost en naderhand kwamen er zelf lossende (trechtervorm) wagons en lopende banden die het lossen vereenvoudigde. Janus was hartpatiënt en kwam al op zijn 51e (in 1964) te overlijden. De oudste jongens Jan (23), Ad (22) en Wim (20), die al enige tijd in hun vrije tijd meedraaiden, moesten het toen overnemen. Toen het Groningse gas in ca. 1968 populair werd en heel veel huishoudens werden aangesloten op het aardgasnet, liep het verbruik van kolen heel snel terug.
Na de overschakeling van kolen op gas stond de vereniging bijna 15 jaar op non actief, terwijl Jan Blummel wel nog steeds de administratie bijhield én jaarlijks een formulier voor de vennootschapsbelasting invulde dat grotendeels leeg bleef. In 1984/1985 besloot Jan het statutenboekje bij de notaris in te leveren en de vereniging te ontbinden.
In een van de laatste hoofdstukken van dat statutenboekje wordt de ontbinding van de vereniging geregeld. Alleen de algemene vergadering kon besluiten tot opheffing, als vier-vijfde van de aanwezigen het daar mee eens was. Dat laatste quotum werd op de laatste algemene ledenvergadering niet meer gehaald. De drie overgebleven leden, die samen op papier nog het bestuur vormden, stonden, samen met de notaris die de opheffing afwerkte, aan het graf van de vereniging. Van een spaartegoed op de bank werd de notaris betaald. Bovendien werden de successierechten vergoed. Wat er aan financiën nog restte was bestemd voor een goed doel, zoals beschreven in de statuten. Het goede doel werd tijdens de algemene vergadering bepaald. Het positief saldo mocht niet onder de leden worden verdeeld.

Bronnen, noten en/of referenties