De Boterfabriek

Roomboterfabriek
[[Bestand: |264px]] Melkfabriek Toon Bolsiusstraat
Gebruik	boterfabriek
Opening	1901
Sluiting	1982 gesloopt

Melkfabriek Toon Bolsiusstraat

De Boterfabriek

Coöperatieve (stoom) zuivelfabriek De Boerenbond

De melkfabriek, ook wel boterfabriek genoemd, is misschien wel de bekendste en mogelijk zelfs de belangrijkste economische instelling geweest van de Boerenbond Schijndel.

Oprichting roomboterfabriek

In het“Weekblad van den Noordbrabantse Christelijke Boerenbond” van 9 februari 1901 lezen we over Schijndel:

“In de op j.l. maandag (3 februari) gehouden vergadering van den N.C. Boerenbond alhier, is na ernstige overweging besloten tot definitieve oprichting eener roomboterfabriek, ten behoeve van alle leden van den bond in deze gemeente. Het benoodigd aantal deelnemers is zeer voldoende en er worden reeds de noodige stappen gedaan, teneinde binnen betrekkelijk korte tijd aan dat besluit uitvoering te geven.”

In hetzelfde Weekblad van 29 juni 1901 laat de NCB van Schijndel de volgende advertentie plaatsen:

“Het bestuur van de N.C.B. zal op Zondag 14 juli a.s. in het Servatiusgebouw zitting houden tot het in ontvangst nemen der gelden, van de toegezegde te nemen aandelen voor de boterfabriek.”

De twee belangrijkste argumenten voor de NCB om over te gaan tot eigen, al dan niet coöperatieve roomboterfabriek zijn:

• De afhankelijkheid van de boeren van boterhandelaren
  
• De vaak verschrikkelijk slechte kwaliteit van de boter
  

Vanaf 1890 verspreiden boterfabrieken en – fabriekjes en aankoopverenigingen zich in snel tempo over het Brabantse land, waardoor vooral de kleine boeren kunnen profiteren van hun gezamenlijk optreden.

Fabriekjes in Schijndel

• 1880 tot 1884 : een margarinefabriek van de firma van de Waal en Co
  
• 1893 tot 1901 : een roomboterfabriek van de firma Van der Hagen en Werners, deze stond waarschijnlijk in de Toon Bolsiusstraat.

Het meest waarschijnlijke is dat de fabriek van Van der Hagen en Werners in 1901 is overgenomen door de vereniging. In het blad : “Staat der Fabrieken” wordt op 1 november 1901 de roomboterfabriek genoemd onder de naam “Noord Brabantschen Christelijken Boerenbond, Afdeeling Schijndel”.

Het eerste Bestuur wordt gevormd

• Voorzitter Toon Bolsius, medeoprichter in samenwerking met de N.C.B.
  
• Secretaris: J. van der Spank
  
• Bestuurslid: J.W.Timmermans
  
• Bestuurslid: M. Verhagen
  
• Bestuurslid: J. Goyaerts
  

Directeur

• W. Kriellaars, voorheen onderwijzer.
  

In het jaar 1904 wordt rechtspersoonlijkheid aangevraagd met het oog op de in te voeren rijksbotercontrole. Op 29 maart 1904 wordt de vereniging erkend en worden haar statuten bij koninklijk besluit goedgekeurd. Er is op dat moment nog geen sprake van een coöperatie maar van een vereniging met de prachtige naam “De Vereeniging tot verbetering der Zuivelbereiding van den Boerenbond te Schijndel”.

Samenstelling van de vereniging:

• Melkleveranciers zijn de leden,
  
• Zij zijn verplicht alle melk van hun bedrijf aan de fabriek te leveren, behalve de melk voor eigen gebruik of voor kalveren "getrokken van eigen koeien".
  
• Bestuursleden controleren of de boeren zich aan de regels houden,
  
• Zo niet, dan volgen er flinke boetes.

De precieze datum van de inbedrijfstelling van de boterfabriek is niet bekend. Waarschijnlijk zijn er van het begin tot 1918 vijf mannen werkzaam in de Boterfabriek, die dan nog uitsluitend roomboter vervaardigt. De boeren die bij de start f. 7,-- per koe als inleggeld hebben betaald, moeten nog enkele jaren wachten voordat ze iets van hun geld terugzien. Pas eind 1911 kan de directeur W. Kriellaars laten weten dat het jaar zó gunstig is verlopen dat enkele boeren, bij loting bepaald, hun inleggeld van f. 7,-- per koe kunnen terugkrijgen. De boeren hebben mede door hun inleggelden de oprichting van de boterfabriek mogelijk gemaakt. Nieuwe leden betalen een inleggeld van f. 1,-- per koe.

Directeur Kriellaars.

Directeur Kriellaars voert een jarenlange strijd tegen de onhygiënische toestanden op de boerderijen. Het merendeel van de melk is naar zijn mening te slecht, wat "minderwaardigheid der boter" tot gevolg heeft. Hij kondigt aan dat de boer die slechte melk levert minder betaalt zal krijgen. Een maand na deze maatregel kan hij al laten weten dat het vuilgehalte veel minder is. In 1912 kan hij melden dat er 79 nieuwe koeien zijn ingeschreven maar ook 33 koeien zijn uitgeschreven omdat deze eigenaren boos waren over de strenge maatregelen die ingevoerd waren. Om gezondheidsredenen neemt W. Kriellaars afscheid als directeur en gaat hij zijn oude beroep van onderwijzer weer uitoefenen.

Naamsverandering in 1915

De Vereeniging tot Verbetering der Zuivelbereiding van den Boerenbond,

gaat over in:

Coöperatieve Stoomzuivelfabriek "Den Boerenbond".

Het bestuur splitst zich in:

• Bestuur
  
• Raad van Toezicht.
  

De nieuwe coöperatie sluit zich aan bij de ZNZ, De Zuid-Nederlandschen Zuivelbond.

Tot 1923 draaide de fabriek op een stoommachine. In de jaren daarna is het fabriekscomplex herhaaldelijk uitgebreid. In 1978 ging Schijndel op in de coöperatie St. Lambertus te Veghel. In 1982 is het pand gesloopt.