Oorlogsherinneringen Gijs van Giersbergen

De oorlog in Wijbosch: 17 September - 25 oktober 1944

Enige jaren geleden vond Wilma van Giersbergen tussen de spullen van haar in 1969 overleden vader Gijs, twee zeer kleine blocnotes met wat schots en scheef geschreven aantekeningen. Rijp voor de prullenbak, zo oogden ze, totdat ze eens goed werden bekeken. Het bleken in alle haast geschreven notities over de gebeurtenissen die plaatsvonden in de zogenaamde granaatweken (17 september - 23 oktober 1944) waarbij Wijbosch zo goed als plat ging. De aantekeningen vangen aan op 17 september en eindigen op 25 oktober, een dag na de bevrijding.

Gijs van Giersbergen, 34 jaar oud, was nog ongetrouwd en woonde bij zijn vader Sjef van Giersbergen op de boerderij, Wijbosch F 44, nu Mgr. Van de Venstraat nummer 8. Pal daar tegenover stond het Sint Barbaraklooster I Wijbosch, waar de bewoners in de schuilkelders hun toevlucht zochten.
De granaatweken vormden een onderdeel van Market-Garden, de actie van de geallieerde legers waarbij Market het droppen van duizenden Amerikaanse parachutisten inhield langs de weg van Eindhoven via Sint-Oedenrode - Veghel - Uden - Nijmegen naar het uiteindelijke doel de brug bij Arnhem.
Garden bestond uit een gigantische legermacht die vanuit België, langs die weg, de Corridor, zou optrekken. In het stukje Corridor bij Veghel was voor de Amerikanen maar één doel belangrijk: de smalle weg van Sint-Oedenrode naar Veghel openhouden voor de oprukkende legers naar het noorden.
Het ernaast gelegen Wijbosch en Schijndel waren niet interessant omdat ze te ver van de Corridor aflagen. Maar uitgerekend de Duitsers maakten van Wijbosch en Schijndel gebruik om zware tegenaanvallen op de weg Sint-Oedenrode naar Veghel uit te voeren en meermalen met succes. Vanuit Eerde deden de Amerikanen en de Britten alles om de Duitsers het hergroeperen onmogelijk te maken.
In de ochtend van 17 september waren de vliegtuigen, die met grotere eenheden dan gewoonlijk overkwamen, duidelijk te zien en naarmate de zon in kracht toenam, steeg hun aantal, om rond 14.00 uur een gestage trek te vormen. De grens tussen Wijbosch en Eerde werd afgesloten.
Op dat moment begon Gijs van Giersbergen aan zijn dagboek.
Het verhaal is zo goed en zo kwaad als mogelijk weergegeven zoals Gijs het neerschreef, inclusief afkortingen, al dan geen hoofdletters, spaties enz. Taalfouten zijn aangegeven met 'sic'. Waar nodig is, ter verduidelijking van het verhaal, een punt toegevoegd. De staccato-achtige stijl is gehandhaafd omdat er angst, gejaagdheid en spanning uit spreekt, die bij het uitschrijven van het document tot een lopend verhaal teniet zou worden gedaan. Om het verhaal te verduidelijken is gekozen voor een toelichting in een notenapparaat.

Zondag 17 Sept. 44
2 uur Am. Parachutisten nestelen zich in Eerde' schieten 3 Duitse auto's stuk. 20 dooden en krijgsgevangenen.

Maandag 18
's morgens half 4 Duitse aanval 15 Amerikanen houden stand tot n.m. 200 D. sneuvelen, vele krijgsgevangen. van een groep hier van 120 man 2 man terug. Men zegt wel van 500 dooden. Paarden genomen om dooden Weg te brengen. 7 boerderijen branden af We zijn er heen geweest met de spuit maar de brandput was te ver weg.

Dinsdag 19
begint den grooten aanval langs de spoorlijn. vele branden in den berg en steeds maar vuur en nog eens vuur.

Woensdag 20
Nog steeds vuren, n.m. kalmer. naar Heeswijk komen juist ong. 150 Duitse krijgsgevangen (sic) binnen. De Duitsers zijn weer opgedrongen en patrouilles (sic) van weerskanten om de beurt en 't lijkt wel niemandsland.

Donderdag 21
Van weerskanten verkenningen. staat ons slecht aan. Duitsers ingegraven bij van Roosmalen schieten over ons huis. Leek wel een vuurbaan.

Vrijdag 22
Opluchting. 25 pantserwagens Amerikanen komen opzetten. omsingelen wat hier in den Berg in de Hei zit. maken ruim 300 krijgsgevangen (sic) nemen er bij J. Steenbakkers in passant nog 25 mee en trekken met de heele macht en keukenwagens terug naar Veghel. dat staat ons slecht aan. De Duitsen (sic) hebben bij Duffhuis nog op een RK geschoten. Er wordt ontzettend gevuurd in den nacht en hebben de schuilkelder in het klooster opgezocht.

Zaterdag 23
Kon niet naar Heeswijk. was door Duitsers bezet. wezen melken. wordt ontzettend geschoten op vracht- en zweefvliegtuigen. het gaat ons niet te breed. patroulies (sic) van weerskanten komen hier weer kijken. staat hier slecht.

Zondag 24
9 uur H. Mis. staan waarna we staan te praten en er wordt op ons geschoten en 't was zoo uit elkaar. Duitse voorhoede trekt op. we (sic) in den schuilkelder met 35 mensen. granaten fluiten en ontploffen. 12 uur Jo is uitgezet om te plunderen. 6 uur wil hij naar huis gaan maar mag niet binnen. Uitkijkpost in de kerk wordt beschoten om 12 uur de eerste granaat in de kerk en meerdere volgen in en om de kerk. Bij ons alle inmaak op, schoppen weg, paardentuig, schuur vol paarden enz. De Duitsers worden in Veghel teruggeslagen. men zegt dat ze een nieuwe verwachten op Rooij. alle mensen worden er uitgejaagd om te kunnen plunderen. Om 7 uur een waar trommelvuur.

Maandag 25
wakker om 7 uur onder een regen van granaten. 9 uur naar huis, varkens los, alles geplunderd. 't is treurig. 2 hammen, 1 spek, suiker, inmaak, vernield alle laden open. We hebben nog een zij spek gehaald en nog wat andere rommel onder het vuren. Kippen worden geslacht. weer in de schuilkelder. 3 uur nog even naar huis geweest om wat te halen. begint weer een trommelvuur, plunderen en vernielen. komen nog meer vluchtelingen. er worden al varkens geslacht. Van de 500 aanvallende Duitsers komen er 28 terug. ze worden gewoon neergemaaid. Een Duitser van 17 jaar is van 10 jaar af bij de Hitlerjugend van 15 soldaat en vecht nu tot zijn dood want gaat niet naar Canada bomen hakken

Dinsdag 26
Vannacht hebben we op en onder elkaar gelegen vanwege het groote aantal dat steeds bijkomt 45. Ben even thuis geweest. 't lag er overvol met. (sic) en nog eens (smeerlappen). 10 uur groot (sic) aanval van granaten. half 12 wederom tot half een die den toren (uitkijkpost) wederom troffen. Veulen kapot zeggen ze. 3 uur tamelijk stil. er zijn 200 vluchtelingen in het klooster. 5 uur komt bericht dat de Duitsers terugtrekken (was ’t maar waar). 7 uur zware luchtaanval van vliegtuigen met fosforbommen en mitrailleurs. geen licht meer, ons huis brand (sic) en nog op meer plaatsen, om nooit te vergeten, we hebben er nog wat uitgehaald den hooiberg en karhuis vrijgehouden om half 12 even een kop koffie gaan nemen in het klooster en zoo gauw we binnen zijn begint een bombardement der artillerie op het klooster waar een uitkijkpost is. Die kerels komen naar beneden gerold als de duivel. 1 burger gedood. 2 zusters gewond.

Woensdag 27
9 uur nog steeds granaten. 11 uur de zusters vertrekken. wederom een uitkijkpost. Half 12 een zeer zware aanval der artillerie. 12 uur een door jagers. kwart over 12 - 5 maal aangevallen door vliegtuigen met bommen en mitrailleurs. Generale absolutie. de Z.H. Rector, om 8 uur kalm. wil naar Heeswijk maar mag niet, 4 uur gaan graven voor de weermacht en kachelhout.

Donderdag 28
Bij tussenpoozen den geheel (sic) nacht beschieting, hooiberg in elkaar. 12 uur doode begraven (Klerks). drie uur alles kalm doch slecht. berichten afgebrand zijn Jo van Giersbergen, P. Gevers, Fr. v. Heertum, H. Manders. Paarden kapot koeien kapot varkens en kippen geslacht kleeren die waren ingegraven bij onze Jo, 3 kisten er uitgehaald. De knecht van de zusters suiker gehaald voor de kleinen afgeven aan bandhorloge afgeven. Het klooster wordt leeggehaald van binnen spek ham dekens inmaak fruit schrijfpapier ja alles. Een begin gemaakt met het begraven van paarden onder de schaduw van de witte vlag en onder een regen van granaten.

Vrijdag 29
's nachts veel artillerie geschut Weer verder met paarden begraven (5) en koe. Een gewonde koe geslacht en enkele keeren moeten dekken voor granaten. 12 uur stamppot met peeren bij tusschenpoozen granaten. vluchtelingen terug die Woensdag vertrokken waren. Weer een doode begraven (Martinus Wijdeven). Aardappels jassen.

Zaterdag 30
's nachts veel geschut. goed geslapen maar vast. 't wordt beter. koffietafel in de spijskakkerij. 11 uur schuilkelder bunker gaan graven voor de D. ben ondergedoken. 12 uur erwtensoep met stamp. 3 uur de D. komen om wijn zalf. 5 aardappelen jassen. 2 maal gaan vluchten voor jagers met mitrailleurs. Bij het ophalen van werkvolk voor de D. ging er een in de schuilkelder die er met een revolver werd uitgehaald een tweede werd op het werk krank en mocht naar huis de rest kwam om half 3 met veel angst naar huis.

Zondag 1 October
In den nacht niet zoo heel veel granaten maar wel dichtbij. Bij het ontbijt 's morgens loopt de zaak niet vlot daar wij moeten zorgen voor 46 man in dezen kelder en wij krijgen er de burgers nog bij uit den derden kelder en in den tweeden zit maar een man of 12-14 en die zorgen alleen maar voor zich zelven. 2 uur moeten werken voor de D. Kamers - gang - kelder uitruimen. 1 uur stamp met vleesch. Komt Weer een D. om mee te werken. Kelder opruimen ben Weer ondergedoken hebben we nog wat snaps gevonden smaakt goed. Moest mee gaan zwabberen. Brandweerband om ...... _. (niet leesbaar). Bij Venrooij gebakken lever gehad. 3 hebben voorgegeven dat ze gewond waren en hadden ook verband om met bloed doortrokken om niet te hoeven arbeiden. Tamelijk veel granaten vandaag, men zegt dat de D: optrekken naar den Bosch en ze zijn omsingeld? Was 't maar waar. Een heeft z'n baard laten staan om oud te lijken en niet behoeven te werken. De kelder is Weer schoon en er komt Weer telefoon. Koeien melken gaat ook al maar men moet vlug zijn want iedereen melt, (sic) zelfs de D. Varkens slachten doen zelfs de burgers ook. kwart voor elf komen 2 D. binnen en nemen 4 man mee tot 2 uur om te werken. verduisteren, bedden klaarmaken en wagen lossen. Kees gefingeerd gewond had zijn verband afgedaan en moest ook mee.

Maandag 2 October
Veel geschut en granaten in den nacht. Eerst wezen melken. Wederom een begraven en Duitsers (Wijdeven). 10 uur ingesperd kelder opruimen onder regen van granaten. D. met gasmaskers ondergedoken tot half drie 5 uur bericht dat Wijbosch moet ontruimd worden. Al wat kan wordt nog bij elkaar gepakt en we gaan den lijdensweg op.

Dinsdag 3
Goed geslapen en alles rustig. Kalm kalm. Paard in veiligheid gebracht. Inmaak begraven - J. Sleutjes.

Woensdag 4
Kalmte schuilkelder weinig plaats goed geslapen veel plezier. paard geslacht paardebief gehad. Ben aangeland bij Jantje Sleutjes C 167. buitengewoon hartelijk ontvangen, was ik zoon of schoonzoon geweest dan had het niet beter gekunnen.

Donderdag 5
's nachts veel geschut. overdag van verre veel geschut. anders heel kalm. lekkere noten. schuilkelder vergroot.

Vrijdag 6
Beter geslapen - meer plaats - veel geschut. waschmachine mogen draaien.

Zaterdag 7
Alles kalm rondom overal geschut zwaar en licht. Harrie's verloofde geweest.

Zondag 8
In den nacht veel geschut. Naar de kerk geweest. Overdag rustig. Jan Smulders kan niet uit den schuilkelder. 3 uur Hij komt boven water.

Maandag 9
In den nacht veel geschut 2 gezinnen met 13 man komen er bij. Keunen komt ook al om logies.

Dinsdag 10
Berkum geëvacueerd. Alles kalm heel rustig.

Woensdag 11
Veel geschut in den nacht. Geëvacueerde moeten werken. ondergedoken.

Donderdag 12
Veel geschut in den nacht overdag kalm geen stroom niet douchen - op weg geweest naar Schijndel er werden er opgepakt terug gekomen. Spank naar Schijndel geweest steeds geschut. dooden (van Alebeek) gewonden varkens naar den Bosch koren in beslag genomen. Piet is er geweest. Jan komt maar niet.

Vrijdag 13 October
In den nacht veel geschut. overdag kalm. gewoon werk.

Zaterdag 14
alles kalm rustige nacht aardappels rooien appels plukken kachelhout maken bericht van zwaar offensief - doorbraak?

Zondag 15
Veel geschut in den nacht en dicht bij inslag overdag kalm alles gewoon en Harrie naar de meid geweest. Drie vrijers.

Maandag 16
Kalmen nacht. alles rustig. half acht zwaar geschut dichtbij. 38 beesten meegenomen uit Bosveld.

Dinsdag 17
Alles rustig. Moet gaan werken voor de weermacht. De baas heeft vrijstelling doch wij zullen moeten onderduiken.

Woensdag 18
Alles kalm en rustig. Oorlog tusschen boeren en Bossenaren over aardappels stelen wat hier aan de orde van de dag is.

Donderdag 19
Heel kalm in den nacht en morgen 10 uur zwaar geschut welks granaten kortbij ontploffen. half vier met 7 man aan aardappelen en de scherven komen tusschen ons in dat duurde van 10 uur - 6 uur.

Vrijdag 20
Alles kalm. 's morgens drie Bossenaren aardappels weghalen. 's avonds paard niet trekken. nog een niet trekken. 3 Bossenaren aan de appels bij Sien.

Zaterdag 21
In den nacht een paar harde klappen, anders kalm. KO we liggen plat in de kamer. Harrie en ik en de foto's van de meid naast elkaar.

Zondag 22
Zware granaten in den nacht waarvan de scherven kwamen binnen gevlogen. Konden niet naar de kerk. Den heelen dag granaten in de omgeving en tamelijk hard. 1 doode. vijf uur geweldig hard. In den avond in den schuilkelder heeft Harrie 4 foto's van de meid tegen den wand aan hangen.

Maandag 23
In den nacht bij tusschenpoozen geweldig harde ontploffingen. In den morgen komt bericht binnen dat de Duitsers er uit trekken. Bij Oome Marinus op den borrel geweest. De Engelschen zijn al in het Woud.

Dinsdag 24
In den nacht veel geschut. overdag weg geweest maar konden niet verder dan de Zandstraat. Begint meer geschut komt al dichterbij. Wederom op weg geweest maar gaat nog niet. Zwaar geschut op Grinsel. De Eng. komen al dichterbij.

Woensdag 25
Den Dungen vrij. Zijn op weg geweest naar huis maar mochten niet verder dan Olie-eind. Moesten een bewijs hebben van den Commandant en daar moeten we nog een paar dagen voor wachten. Maar we gaan 't vanmiddag nog eens probeeren. Gelukt. Heeswijk. Naar Wijbosch. Alles kapot. van Zondag op Maandag zijn hier en een gedeelte van Schijndel 500 kanonnen 35000 granaten geworpen van 50-75 kg. Geslapen bij Keunen. alles rustig.

Donderdag 26
Hoe een familie tijdelijk verspreid raakte: Gijs zijn broer, Janus van Giersbergen, getrouwd met Clasina Donkers (Sien) uit Heeswijk, wonende in de Pastoor van Vroonhovenstraat te Wijbosch, week met vrouw en zoontje Josef (Joep) uit naar Heeswijk. Jo van Giersbergen, de jongste broer van mijn vader, zat met zijn vrouw Ida Verhagen en hun zoontje Jos tot aan de evacuatie in het klooster in de schuilkelder. Jan, de tweelingbroer van Ida, woonde bij het gezin, maar ging terug naar Den Dungen. Gijs woonde nog bij zijn vader, waar ook zijn zus, Zus van Giersbergen, haar man, Johan Verhagen en hun zoontje Adri woonden. Ook zij zaten in de schuilkelder van het klooster. Gijs pendelde telkens tussen klooster en de verlaten boerderij om de zaak in de gaten te houden.

Een anekdote

Ida zat in de schuilkelder samen met de ongeveer 18 jaar oude Annie van Venrooy, dochter van de kookgrage Jan van Venrooy. Zij speelde vaak met Jos. Een Duitser wilde Annie meenemen, maar de 30-jarige Ida (*1914) zei dat Annie haar dochter was en Jos haar zoontje, en ze zette Jos op de arm van Annie. Toen wilde de Duitser haar niet meer.

Met de evacuatie van Wijbosch gingen de families Van Giersbergen naar Den Dungen, Jos in de kinderwagen met onder in de hammen. Na de bevrijding woonden Janus, Jo en Zus met hun gezinnen, Gijs en Sjef van Giersbergen, in het huis van Janus aan de Pastoor van Vroonhovenstraat. Hier waren drie voltreffers in terecht gekomen en de gaten waren provisorisch dichtgemaakt. Het huis staat er nog. Op 31 oktober, acht dagen na de bevrijding van Wijbosch, liep Jo op een mijn en overleed aan de gevolgen daarvan. Op aanraden van een inwoner was hij gaan kijken naar een koe die van hem zou zijn, hoek huidige Veghelsedijk - Broek. Met de ontploffing ging ook het huis van Marie Pennings de lucht in. Sjef van Giersbergen werd verzorgd door schoondochter Ida en stierf in 1946.

Op de Locht (nu nr. 1) werd een nieuw huis gebouwd waar Ida ging wonen. Ze hertrouwde in 1951 met Harrie Peters. Op de plaats van het ouderlijk huis van Gijs werd in 1946 de eerste steen gelegd waar het gezin van Zus van Giersbergen ging wonen. Janus bleef in de Pastoor van Vroonhovenstraat. Gijs trouwde op 31 januari 1951 met Bertha Verhagen (dubbel huwelijk met Ida en Harrie) en ze kwamen te wonen in de noodwoning tussen het huis van Zus van Giersbergen en dat van de kruidenier Duffhues. Daar zijn Wilma, Sjef en Maria geboren. Het huis werd eind jaren vijftig afgebroken. De andere kinderen zijn geboren in de in 1956 gebouwde boerderij 'De Locht', Veghelsedijk 18 (nu 26). Mijn moeder woont er nog steeds, ondanks haar 90 jaren.

Bronnen, noten en/of referenties