Theresiaschool Wijbosch

Klooster Mgr. van de Venstraat Wijbosch

SINT BARBARAKLOOSTER Mgr. van de Venstraat 3 – 19 (1894 - 1944)

Initiatief van pastoor Van Vroonhoven

Zoals veel parochieherders in de 19e eeuw was het ook Johannes Casparus van Vroonhoven als pastoor van de parochie Wijbosch die in de herfst van 1892, hij was toen al biechtvader van de zusters in het moederhuis aan de ]]Pastoor van Erpstraat]], een aanvraag bij het hoofdbestuur van de congregatie indiende om gerealiseerd te krijgen dat de congregatie tot stichting van een nieuw klooster in zijn parochie overgaat. De toenmalige algemene overste, zuster Emmanuël de Gier, ging op zijn verzoek in en na overleg met monseigneur Wilhelmus van de Ven, bisschop van het bisdom ’s-Hertogenbosch, werd goedkeuring verleend voor deze nieuwe stichting. Op 11 september 1894 wordt het klooster, toegewijd aan de H. Barbara, betrokken door 13 zusters, op de 12e gevolgd door nog eens 6 zusters en op de 14e wordt het convent gecompleteerd met nog eens 3 zusters. In totaal 22 vrouwelijke religieuzen van de Schijndelse congregatie verdeeld over onderwijzeressen voor de meisjesschool, verpleegkundigen en verzorgsters voor dagelijkse verpleging van zieke en oudere zusters en ten slotte enige zusters belast met allerlei huishoudelijke taken, zoals portierster, kosteres, assistente van de rector, vleeskeuken, broodkamer, linnenkamer en washuis. Het gebouw stond aan de Mgr. Van de Venstraat en is op 20 september door niemand minder dan de Wijbossche pastoor plechtig ingezegend, een heugelijk feit voor de hele Wijbossche gemeenschap, op 4 december 1894 gevolgd door de inzegening van het kerkhof. Ook behoorden een serie landerijen tot het kloostercomplex.

Evenals de jongens waren de meisjes vóór 1888 aangewezen om onderwijs te volgen in de kom van Schijndel, waarschijnlijk de school aan de Heikant waar de Zusters van Liefde sinds 1840 het onderwijs aan meisjes verzorgden, of gingen ze in Eerde naar school. Hiervoor moesten de kinderen grote afstanden afleggen.

Bouwhistorie van het klooster en de inpandige St.Theresiaschool

In de periode 1893 – 1894 bouwden de Zusters van Liefde te Schijndel, op verzoek van pastoor van Vroonhoven, een liefdesgesticht (klooster) in het kerkdorp Wijbosch, gemeente Schijndel, kadastraal bekend D 1174 tot en met D 1180. Dit klooster was gelegen aan de huidige Mgr. van de Venstraat, ter plaatse van nummer 3 tot en met 19. In dit klooster werd naast een kleuterschool op verzoek van pastoor van Vroonhoven ook een lagere school voor meisjes opgenomen, de “St. Theresiaschool”.

Op 1 juli 1893 wordt er in de krant melding gemaakt dat het hoofdgebouw al onder de kap is en op 14 augustus van hetzelfde jaar dat de kapel en de school op het punt staan om te worden voorzien van dakbedekking, terwijl op 3 oktober gemeld wordt dat een aanvang wordt gemaakt met de bouw van de bij het klooster behorende boerderij.
De school heeft drie klassen, waarvan twee voor het onderwijs van de meisjes en een voor het kleuteronderwijs. Het lokaal bestemd voor het kleuteronderwijs werd ook gebruikt voor het koken van eten voor de arme kinderen, de spijskokerij, die tussen de schooltijden door iets warms te eten kregen.
Architect Heikants uit Erp ontwierp dit klooster. Van de bouw zijn in de archieven tot op heden geen gegevens terug te vinden.
Nadat de zusters op 11 september 1894 het St. Barbaraklooster betrekken starten zij op 12 november 1894 met lager onderwijs voor meisjes en het kleuteronderwijs.

In 1914 wordt de bewaarschool gescheiden van de meisjesschool en krijgt ook een eigen speelplaats, de bouwkundige informatie hierover ontbreekt tot op heden.

In december 1933 geeft bestuur van de Bijzondere Meisjesschool in Wijbosch aan dat zij het verzoek aan het gemeentebestuur van Schijndel om medewerking te verlenen voor de bouw van een meisjesschool, na overleg met de inspectie en het departement, heeft ingetrokken. Gezien de financiële omstandigheden waarin de gemeente Schijndel zich bevindt wordt dit door de gemeente als prettig ervaren.

Op 30 januari 1939 geeft algemene overste van de Zusters van Liefde, Marie Theresia Veltman, in een memorie van toelichting een uiteenzetting van de situatie waarin de bijzondere lagere meisjesschool in Wijbosch zich bevindt. De meisjesschool beschikt over 2 klaslokalen waarin gemiddeld 89 (1939) en 87 (1940) kinderen gehuisvest moeten worden. Ook beschikt de school sinds 1 januari 1932 over 3 wettelijk verplichte leerkrachten. Gezien het aantal leerlingen en leerkrachten zijn 3 lokalen noodzakelijk.

Zij geeft aan dat er twee mogelijkheden zijn n.l.:

1. Aan het bestaande schoolgebouw één lokaal bijbouwen. Bovendien dient de bestaande school te worden verbouwd omdat de lokalen niet meer voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit, wat betreft toetreding van licht en lucht. Daarnaast is de sanitaire inrichting onhygiënisch, is er niet voldoende opbergruimte voor kleren en is de speelplaats te klein. De kosten voor deze verbouwing en het extra klaslokaal, inclusief de aankoop van 220 m2 grond, bedragen f. 10.690,00.
2. De bouw van een geheel nieuwe school, kosten f. 17.707,00. De kosten voor het verbouwen van de vrijgekomen ruimte ter verbetering van bewaarschool, zijnde f. 5.657,00 worden dan door het bestuur van de congregatie betaald.

In de openbare raadsvergadering van mei 1939 wordt de vraag van het Bestuur van de openbare lagere school in Wijbosch, die door de inspectie wordt ondersteund, goedgekeurd.

Door architect C.J. van Liempd wordt op 9 augustus 1939 de bouw van een 3-klassige meisjesschool voor het R.K. schoolbestuur Pastoor van Erpstraat aanbesteed. De inschrijving was als volgt:

Voorgevel voormalige St.Theresiaschool aan de Mgr. Van de Venstraat Schijndel

Achtergevel voormalige St.Theresiaschool aan de Mgr. Van de Venstraat Schijndel

Situatie voormalige St.Theresiaschool aan de Mgr. Van de Venstraat Schijndel

K. Vervoort, St. Oedenrode ƒ 17700

J. C. Meijs, Den Dungen ƒ 17580

Chr. Lamoen, Den Dungen ƒ 17100

P. H. Lamers en Zn., Den Dungen ƒ 16950

J. M. A. Smits, Boxtel ƒ 16820

P. J. Lamoen en Ch. Lamoen, St. Michiels-Gestel ƒ 16700

J. v. Lieshout, Den Dungen ƒ 16650

Fa. H. v. Uden, H. v. Lieshout, v. Vught, Den Dungen ƒ 16550

A. de Wit, Schijndel ƒ 16549

Gebr. v. d. Aa, Orthen ƒ 16500

P. J. v. Rooij en Zn., Helvoirt ƒ 16500

Gebr. v. Hout, St. Mich.-Gestel ƒ 16430

J. v. Lith en Zn., Erp ƒ 16310

W de Leeuw, Vught ƒ 16284

G. v. d. Zanden, Waalwijk ƒ 16184

M. v. Schaik en Zn., Schijndel ƒ 16000

Gebr. Eijmberts Schijndel ƒ 15983

H. v. Zandbeek, Den Dungen ƒ 15980

J. J. Leermakers, Esch ƒ 15846

P. J. Verbruggen, Veghel ƒ 15780

Gebr. Schellekens, Schijndel ƒ 15750

M. Kleingeld, Waalwijk ƒ 15727

G. Goossens, Schijndel ƒ 15690

H. v. Geffen, Schijndel ƒ 15345

Joh. Tartwijk, Schijndel ƒ 15300

G. v. Uden, Veghel ƒ 15275

H. G. v. Geffen, Eerde ƒ 15249

F. v. Dijk, Veghel ƒ 15200

A. v. Galen, Veghel ƒ 15150

W. v. Woezik, Schijndel ƒ 14977

Gebr. v. Breugel, St. Oedenrode ƒ 14892

A.M. Verbruggen, Veghel ƒ 14700

Alph. v. d. Heuvel, Veghel ƒ 14640

J. v. Gerwen, St. Oedenrode ƒ 14203

J. Olijslagers en Zn., Veghel ƒ 14200

De bouw was door architect van Liempd uiteindelijk begroot op f. 14.550,22.
Op 12 augustus 1939 wordt met aannemer Olijslagers uit Veghel het aannemerscontract gesloten. Op 6 mei 1940 vindt de inzegening van de school plaats.

Verwoesting door oorlogsgeweld

In 1944, het jaar waarin op 11 september in alle soberheid en bescheidenheid het gouden feest gevierd zou worden van het Sint–Barbaraklooster, kon de 95 religieuzen tellende communiteit even het oorlogsgeweld vergeten en in dankbaarheid terugkijken op de voorbije 50 jaren. Goed een maand later zou de feestvreugde omslaan in intens verdriet. Dankzij een tot in detail geschreven oorlogskroniek kan achteraf vrij gedetailleerd worden vastgesteld hoe het klooster letterlijk in de vuurlinie was gelegen en de zusters vanaf 17 september 1944 zowat dagelijks werden opgeschrikt door kanongebulder, ronkende vliegtuigmotoren en tevens getuige waren van neerdalende parachutisten. De schrik zat er goed in. Vele onrustige nachten volgden. De vuurgevechten tussen de Duitsers en de Geallieerden namen steeds heviger vormen aan. Verschillende vluchtelingen die met hun schamele bezittingen hun huizen hadden moeten verlaten meldden zich aan de poorten van het klooster en werden gastvrij ontvangen en medio september was er al sprake van 300 evacués.

Op 26 september vallen de eerste bommen op het kloostergebouw vooral aan de zijde van de school. De tuin vóór het huis is één ruïne en ligt bezaaid met planken, scherven en dakpannen. Ook in de nacht van de 26e op de 27e wordt kanongebulder gehoord, gieren granaten door de lucht, kraakt het nodige houtwerk, hoort men glasgerinkel en het stof drong de benauwde kelders binnen. Het werd nu echt levensgevaarlijk. De Oberleutnant van de Duitsers gebood iedereen het pand onmiddellijk te verlaten, want het zou voortdurend onder vuur komen te liggen. Iedereen maakte zich op voor een angstaanjagende tocht en emotionele taferelen speelden zich af. Het werd die 27e september een werkelijk barre tocht richting het centrum van Schijndel en ook nog de 28e. Uiteindelijk zou het klooster in de nacht van 17 op 18 oktober grotendeels worden verwoest en uitbranden, de kapel en een klein deel van de rechter vleugel bleven gespaard.

Een nieuwe school ?

Ook de in 1940 in gebruik genomen school werd tijdens de granaatweken van 22 september tot en met 23 oktober 1944 volledig verwoest. Van het klooster bleef alleen de kapel en een klein deel van de rechter vleugel gespaard.

Op 18 september 1946 schrijven de zusters aan de Minister: De meisjesschool is geheel verwoest. Wij doen al bijna 2 jaar samen met de jongens in de jongensschool; ½ dag jongens, ½ meisjes. Daardoor ontstaat er een grote achterstand in het onderwijs en krijgen wij een verwilderde jeugd. Elders blijken barakken als noodschool niet te voldoen, daarom is nieuwbouw noodzakelijk. Verzoeken nieuwbouw te willen bevorderen.

Aangezien de Aloysiusschool niet zwaar beschadigd is kan daar na het eerste herstel met het bestuur van deze school een regeling getroffen worden. De school wordt bij afwisseling door de jongens en de meisjes gebruikt. Als gevolg hiervan ontvangen de kinderen niet regelmatig onderwijs, waardoor er een achterstand in de ontwikkeling ontstaat, terwijl de kinderen een groot deel van de dag niets te doen hebben; kansen op tuchteloosheid nemen toe. Dit schrijven Burgemeester en Wethouders op 24 oktober 1946 aan de Raad van de gemeente Schijndel. Hierin stellen zij voor een van de barakken van het vliegveld aan te kopen, kosten f. 1.200,00 tot f. 1.500,00. Deze barakken worden achter de kapel van het verwoeste klooster opgebouwd en voorzien van tussenwanden, de kosten bedragen ongeveer f. 4.000,00. Voorgesteld wordt de noodschool aan het schoolbestuur in bruikleen te geven waarvoor zij een jaarlijkse vergoeding ontvangen voor de instandhouding. Het schoolbestuur heeft, in het kader van internationale hulpverlening, een partij schoolbanken uit Zwitserland ontvangen. Deze banken voldoen niet geheel maar kunnen voorlopig gebruikt worden. Het overig meubilair, zoals kasten, lessenaars e.d. dienen opnieuw aangeschaft te worden, kosten ongeveer f. 1.500,00.

In een daarop volgende Raadsvergadering wordt besloten deze barak aan te kopen voor een bedrag van f. 1.350,00 en deze in te richten met drie leslokalen.

Blijkbaar voldoet de tijdelijke huisvesting niet want het bestuur van het van de meisjesschool in Wijbosch verzoek op 25 december 1949 gelden beschikbaar te stellen voor de herbouw van de door oorlogsgeweld vernielde bijzondere lagere school te Wijbosch. Op 19 december 1949 schrijft de Burgemeester en Wethouders aan de raad van de gemeente Schijndel dat het gebruik van de noodhuisvesting, een barak aangekocht van de directie van het vliegveld, niet langer mag duren dan noodzakelijk is. Nu de bouw door de minister op de urgentielijst 1950 is geplaatst, vragen de raad hun medewerking voor de bouw van een 3-klassige meisjesschool.

Op 23 februari 1950 schrijven de zusters aan de Minister: Wij verzoeken bouwvolume beschikbaar te stellen voor het herbouwen van de kleuterschool die tijdens oorlogshandelingen geheel verwoest is. De kleuters zitten reeds 5 jaar in een erbarmelijk lokaal. De Minister antwoord op 14 maart 1950 dat door gebrek aan bouwvolume de gewenste bouw niet op de urgentie van 1950 kan worden geplaatst.

Dat de zusters hier geen genoegen mee nemen blijkt uit het schrijven van 26 april 1950 waarin zij aandringen om de bouw op de urgentielijst van 1951 te plaatsen. De Minister antwoordt op 11 mei: In de herfst van 1950 wordt rekening gehouden met uw verzoek.

Na het realiseren van de nieuwbouw van de kleuterschool en de meisjesschool aan de [[Schoolstraat}} verhuizen beide in 1952 naar deze nieuwe locatie.
Inmiddels heeft men toch c.a. 6 jaar gebruik moeten maken van een noodhuisvesting.

Een nieuw Sint-Barbaraklooster

Op 29 juni 1945 keerde een klein groepje zusters terug naar hun geliefde plek in Wijbosch en werden de minst verwoeste delen van het kloostergebouw weer enigszins bewoonbaar gemaakt. Intussen was het overleg over de wederopbouw gaande, maar duidelijk was dat het nieuwe klooster niet meer op dezelfde locatie zou verrijzen, maar aan de overkant van de Eerdsebaan. Op de feestdag van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria nl. 8 december 1953 arriveerde Mgr. Mutsaers met enige hoogwaardigheidsbekleders in Wijbosch om de nieuwbouw, gerealiseerd door de architecten Van Liempt en Van de Meerendonk, te komen inzegenen. Een indrukwekkende plechtigheid volgde. Daarna werd het gewone leven weer hervat: onderwijs aan de Wijbossche jeugd en verpleging van zieke en hulpbehoevende religieuzen van de congregatie. In 1961 zou de status van ‘verpleeghuis’ worden verworven. Binnen de zorg deden zich met enige regelmaat nieuwe ontwikkelingen voor en in de jaren ’80 werd een indringende discussie gevoerd over de toekomst van het verpleeghuis en ontwikkelde een beleidsteam een heldere beleidsvisie over de nabij en verre toekomst van de combinatie verpleeghuis en klooster. Men kwam o.a. tot de slotconclusie dat renovatie van het verpleeghuis dringend noodzakelijk was, want men kampte met een enorm ruimtegebrek, onvoldoende sanitaire voorzieningen, te kleine kamertjes, de brandveiligheid liet te wensen over, magazijnen voor allerhande verpleegartikelen waren provisorisch ingericht op zolders en kelders, kortom renovatie was bepaald geen overbodige luxe. In 1986, toen Sint-Barbara al jaren een categoriaal verpleeghuis voor religieuzen was, kwam het groene licht voor een ingrijpende verbouwing, die in 1989 was voltooid.

De congregatie trekt zich terug

In de jaren ’90 werden wederom nieuwe ontwikkelingen in gang gezet die o.a. resulteerden in het in het leven roepen van een Stichting Sint-Barbara en vond op 30 december 1996 de eigendomsoverdracht plaats. Maar er viel nóg een cruciale beslissing nl. de overdracht van het bestuur, waarbij de congregatie van de Zusters van Liefde de verantwoordelijkheid voor het verpleeghuis op 1 juli 1997 definitief overdroeg aan de Stichting Zorgcentra Schijndel. Deze overdracht werd in september daaraanvolgend nog eens extra glans gegeven, toen de congregatie een mooi geschenk aanbood genaamd ‘De levende bron’ met als opschrift: De levende bron, de zorg ontvangende mens, de zorg verlenende mens, met elkaar verbonden, aan elkaar toevertrouwd, in een stromend scheppend gebeuren.