Huizenbestand in de 18e eeuw

Huizenbestand in de 18e eeuw

Doordat in 1944 een granaat in de archiefruimte is gegooid in het Oude Raadhuis uit 1791 is een belangrijk bestanddeel van het Schijndels archief in vlammen opgegaan, met name heel veel stukken die voorheen waren ondergebracht in het zgn. administratief archief. Daarom is het uiterst moeilijk om als historische werkgroep een betrouwbaar overzicht te kunnen samenstellen over het aantal huizen dat het dorp in het verleden rijk was.
Maar niet getreurd……er zijn altijd nog overheidsarchieven waar het een ander is terug te vinden. Zo bestond in de 18e eeuw de zgn. leen- en tolkamer te ’s-Hertogenbosch, waarvan de raad en rentmeester generaal der domeinen de belangrijkste functionaris was. Van dat archief is ontzettend veel bewaard gebleven en dat helpt ons bij het zoeken naar huizen, landerijen, water- en windmolens, schutskooien, eendenkooien, allerlei verleende octrooien, discussie over heidegebieden, schouwvoeringen van straten, stegen, wegen en waterlopen en noem maar op. Alles wat te maken had met cultuurhistorische, sociaal-maatschappelijke of landschappelijke ontwikkelingen werd grotendeels geregistreerd op de leen- en tolkamer.
Zo troffen we onlangs tussen al die duizenden oude documenten een lijst aan over het huizenbestand in het kwartier Peelland, het grootste district naast de drie ander Meierijse kwartieren Kempenland, Oisterwijk en Maasland.
Van overheidswege werd in 1736 een ordonnantie uitgegeven waarin de dorpsbesturen werden verplicht om over een periode van 5 jaren keurig netjes het aantal huizen op te geven nl. de bestaande, de gesloopte en nieuw gebouwde. Deze archiefstukken zijn bekend onder de naam ‘huizenlijsten’.
In veel dorpsarchieven zijn deze lijsten bewaard gebleven, maar helaas in Schijndel niet, anders hadden we nu tot in detail geweten hoeveel huizen Schijndel rijk was en ook de juiste namen van eigenaren of huurders, die in een bepaald gehucht woonden. Interessant in dit verband is nl. dat alle functionarissen die de huizen moesten tellen een vaste route liepen door het dorp van het ene gehucht naar het andere, wat trouwens ook gebeurde in verband met de optekening van landerijen, gezinslijsten, verpondingskohieren, maatboeken etc.
In het Deurnese archief is gelukkig bij toeval de huizenlijst van Schijndel uit 1781 boven water gekomen en dat bleek een mooie aanwinst.
Vanaf 1832, het jaar waarin het kadaster is ingevoerd, hebben we een zeer betrouwbaar overzicht van het totale huizenbestand, ook qua ligging van de panden, gekoppeld aan een kadastraal sectienummer. Dat biedt de historische werkgroep van de heemkundekring de mogelijkheid om de historie van bepaalde boerderijen, burgerhuizen, winkels, bedrijfspanden als looierijen, slagerijen, klompenmakerijen, hoepelmakerswerkplaatsen etc. te reconstrueren, teruggaande in de tijd tot 1832.
Vanaf 1905 kunnen we dan terugvallen op alle bewaard gebleven bouw-, sloop- en Hinderwetvergunningen, maar vóór 1905 is er maar één archiefbron die ons verder kan helpen nl. vanaf 1832 duizenden akten doorspitten uit alle notariële archieven die de Schijndelse notarissen ons hebben nagelaten.
Dat meerjarenproject is inmiddels gestart en wordt in een overzichtelijke database verwerkt. Dat betekent concreet dat we de volgende informatie van elk huis gaan vastleggen: het jaar, datum en nummer van de akte, de eigenaar, verkoper of verhuurder van het pand op dat moment, de nieuwe eigenaar of huurder, het kadastraal nummer en het gehucht waar het huis staat, de familierelaties van de eigenaar, verkoper of verhuurder. Zo bouwen we als werkgroep een prachtige documentatie op, die voor de generaties na ons van onschatbare waarde zal blijken te zijn.
Ter illustratie het bewuste document waarin over heel Peelland het huizenbestand op diverse tijdstippen is vastgelegd door de griffier van de leen- en tolkamer. Wie de lijst in detail bekijkt zal ontdekken dat er hier en daar grote schommelingen te zien zijn in zo’n huizenbestand. Dat verschilt van dorp tot dorp. Oorzaken kunnen zijn allerlei branden ten gevolge van zwaar onweer waarbij huizen met rieten of strooien daken uiterst kwetsbaar waren, andere dorpen kunnen geplunderd of deels verwoest zijn door passerende legertroepen, het ene dorp kende meer uitbreidingsmogelijkheden dan het andere en meer van dat soort achterliggende gebeurtenissen. Het zal de lezer niet ontgaan hoe groot Schijndel was als Meierijs dorp in vergelijking met de omliggende plaatsen. We mogen er ons zelfs op beroemen dat Schijndel zelfs het grootste dorp was binnen Peelland, misschien niet qua uitgestrektheid van de gemeente maar wel wat het huizenbestand betreft!

Plaats	1736	1766	1771	1776	1781
Helmond	385	385	385	385	389
Maarheeze	128	128	124	126	111
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld
Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld	Voorbeeld

plaats 1736 1766 1771 1776 1781 Helmond 385 385 385 385 389 Maarheeze 128 124 126 111 Soerendonk 98 96 100 102 Gastel 35 34 36 37 Sterksel 6 5 5 5 5 Nuenen 313 288 315 310 306 Nederwetten 46 41 49 49 40 Son 181 181 181 183 183 Breugel 100 100 99 114 114 Someren 333 334 392 412 422 Asten 360 366 375 368 366 Deurne 327 376 382 385 403 Vlierden 81 91 91 97 96 Bakel 245 274 276 280 281 Sint Oedenrode 484 503 523 494 500 Mierlo 240 231 256 263 264 Stiphout 80 88 87 97 80 Lierop 146 150 155 158 159 Erp 264 286 284 294 305 Veghel 424 438 464 470 471 Heeze 428 387 362 368 378 Zesgehuchten 75 135 151 162 163 Leende 337 328 335 408 380 Geldrop 246 178 183 224 180 Tongelre 132 133 126 121 126 Schijndel 545 579 578 594 591 Liempde 190 198 193 173 194 Aarle Rixtel 157 162 168 168 170 Beek en Donk 184 198 197 188 198 Lieshout 142 143 147 136 172

Over het hele kwartier Peelland gerekend
in 1736 in totaal 6711 huizen
in 1766 in totaal 6839 huizen
in 1771 in totaal 7033 huizen
in 1776 in totaal 7368 huizen
in 1781 in totaal 7380 huizen