Adrianus van Weert (1918 - 1940)

Het gezicht van Janus van Weert.

Van Schijndel naar de Grebbeberg...enkele reis, nooit retour

“In MEI 1940 vielen voor het Vaderland"
Jan van der Eerden
Antoon van Liempd
Piet van Rozendaal
Wim van de Schoot
Janus van Weert

Een herinnering aan een Schijndelaar, die als landbouwzoon kort voor de Tweede Wereldoorlog opgeroepen werd voor militaire dienst en die als een van de vele oorlogsslachtoffers uiteindelijk in mei 1940 op 21-jarige leeftijd zijn leven liet op de Grebbeberg te Rhenen. Het verhaal schetst globaal en voor zover mogelijk de omstandigheden van zijn sneuvelen. Het toont een gezicht bij een naam zoals die op de plaquette vernoemd staat. Een klein eerbetoon, niets meer maar ook niets minder.

Familie

Janus kwam uit een groot Schijndels gezin. Een landbouwgezin van 10 kinderen. Hij was het derde kind, de tweede zoon, van Johannes van Weert (20 okt 1889 - 21 februari 1954) en Adriana Heesakkers (12 mei 1888- 4 juli 1950). Dit koppel trouwde op 27 oktober 1914 te Schijndel en kregen achtereenvolgens de volgende kinderen:

• Johannes van Weert (Jan), geboren te Schijndel op 22 juli 1915
• Anna Maria van Weert (Marie], geboren te Schijndel op 11 oktober 1916
• Adrianus van Weert (Janus), geboren te Schijndel 20 oktober 1918
• Wilhelmina Maria van Weert (Mien), geboren te Schijndel op 7 januari 1920
• Marinus van Weert (Mies), geboren te Schijndel op 19 oktober 1921
• Hendrikus Marinus van Weert (Harrrie), geboren 23 september 1923
• Lambertus Antonius van Weert (Bertus), geboren te Schijndel op 26 september 1924
• Maria Martina van Weert (Martha), geboren te Schijndel op 11 oktober 1926
• Antonius Johannes van Weert (Toon), geboren te Schijndel op 20 januari 1928
• Maria Augustina van Weert (Gusta), geboren te Schijndel op 27 augustus 1929

Volgens overlevering was Janus in zijn jeugd een eenvoudige, krachtige en vrolijke jongen. Zoals destijds niet ongewoon was hij al vroeg werkzaam in en om de boerderij van zijn ouders. Met die achtergrond ging hij als jongen van de boerderij in zijn jeugdjaren naar de R.K. Landbouwschool, gelegen nabij de oude Servatiuskerk te Schijndel.

Dienstplicht en Mobilisatie

In 1938 wordt Janus op z’n 19e opgeroepen voor de militaire dienst. Zijn zogeheten lotnummer werd Schijndel 183, stam 8 R.V.A., hetgeen staat voor Regiment Veld Artillerie. Janus werd gelegerd in de ‘Veldartillerie-kazerne’ te Ede. De dienst- en mobilisatieperiode ging hem naar verluid relatief goed af. Jongens onder elkaar, fysieke arbeid en de omgang met paarden lagen hem wel. Gedurende de strenge winter van 1939/1940 stuurde hij enkele foto’s van hem en zijn kameraden naar de familie thuis in Schijndel. Uiteindelijk werd hij als ‘stukrijder’ ingedeeld bij de zogeheten 11e batterij 6-veld. Waarbij de 11 staat voor het 11e Regiment Infanterie en Batterij 6-veld voor het type artillerie (het geschut of kanon). Een artillerie-eenheid welke in de meidagen van 1940 toegevoegd werd aan de Infanterie.

Inzet van de batterij van Janus

Alvorens in te gaan op de inzet van de batterij van Janus (en zijn sneuvelen) tegen de Duitse oorlogsmachine op de Grebbeberg in mei 1940 eerst een beknopte inzage in de ‘batterij 6-veld’ zelf.

Batterij 6-veld
Het kanon 6-veld kwam in gebruik bij het Nederlandse leger vanaf 1894. Nederland kocht eind 19e eeuw ruim 200 vuurmonden van dit type veldgeschut aan, welke na de Eerste Wereldoorlog zouden worden ingedeeld bij de Infanterie als infanteriegeschut. De bediening werd echter nog steeds bij de Artillerie geschoold en ondergebracht. Dit dus ondanks het gegeven dat deze batterijen dus geheel werden ingezet in een infanterie-omgeving, aangestuurd door infanteriecommandanten. In het toenmalige leger was dit vrij uitzonderlijk.

Het geschut 6-veld (uit voorschrift KMA Breda no 349 dd 1938)
De bediening van een geschut 6-veld bestond uit een stukscommandant en 3 kanonniers. In de meidagen van 1940 waren er ongeveer 49 batterijen 6-veld, ingedeeld bij de regimenten infanterie. Iedere batterij beschikte over een staf met een munitietrein en over 4 oude kanonnen 6-veld verdeeld over 2 secties. De sterkte was organiek 36 man en een commandant. Janus werd dus ingedeeld bij de 11e batterij. Later zou tragisch genoeg blijken dat deze van alle 49 batterijen de zwaarste verliezen zou lijden gedurende de meidagen van 1940. Het kanon 6-veld was onvoldoende geschikt voor het moderne gevecht. De vuurmond was weliswaar geschikt voor snelvuur en schoot granaten met een redelijke explosieve werking maar het was hoog, lomp en ongeremd. Dit betekende dat de 6-veld het beste opereerde in vaste opstellingen, waar de bediening een goede dekking tegen klein kaliber wapens en scherven had. Van deze vaste opstelling was echter tijdens de inzet van de 11e batterij 6- veld op de Grebbeberg geen enkele sprake.

Strijd op de Grebbeberg

Uit het dagboek van reserve luitenant J. van de Griend (11e batterij 6-veld) blijkt dat de batterij van Janus op 12 mei 1940, op de Grebbeberg werd ingezet bij de tegenaanval van Duitse troepen. Nabij de dierentuin Ouwehands Dierenpark kwam de batterij van Janus, op en langs de kustweg, in stelling. Die nacht ontstonden in de chaos problemen met onder meer op hol slaande paarden waardoor een bespannen stuk er vandoor ging. Andere vuurmonden werden in de omgeving in stelling gebracht. In de late avond van de 12e mei werden de stellingen overvallen door een tegenstoot van Duitse (SS) troepen waarbij diverse batterijleden (inclusief Janus) gedood, gewond of gevangen werden gemaakt.

Dagboek van reserve-eerste luitenant J. van de Griend

10 mei
Ten 5 uur graad van strijdvaardigheid 3 bereikt. Daarna met het regiment verzameld in Broekhuizerlaan (te Leersum). Na afmarsch van den Regimentscommandant met Ie Bataljon en gedeelte Staf naar Gouda onder de bevelen gesteld van Commandant IIIe Bataljon (ten pl.m. 17.00 uur) en op diens bevel beveiligingsopstellingen ingenomen in 3 richtingen op den viersprong bij het hek Broekhuizen; deze opstellingen permanent bezet gehouden.

11 mei
Op bevel van Commandant IIIe Bataljon de beveiligingsopstelling in dienvoege gewijzigd dat een stuk werd opgesteld hoek Rijksstraatweg en Middelweg front Oost en 2 stukken bij Hotel "De Donderberg", respectievelijk Noord en Oost en 1 stuk op de harde weg West van het landgoed Broekhuizen front Zuid; deze opstellingen ook permanent bezet gehouden.

12 mei
Ten 4 uur op bevel van Commandant IIIe Bataljon de beveiligingsopstellingen ingetrokken en daarna met den gevechtstrein van het IIIe Bataljon gemarcheerd naar steenfabriek bij Remmerden alwaar een afwachtingsopstelling ingenomen werd; zie verder gevechtsbericht.

Gevechtsbericht van reserve eerste luitenant J. van de Griend

11e Regiment Infanterie
IIIe Bataljon
11e Batterij 6 Veld

Ten 12.00 uur in de afwachtingsopstelling bij de steenfabriek te Remmerden ontvangen bevel van Commandant III: "Oprukken naar Rhenen en aldaar kwartier zoeken". Uitvoering conform; de munitiewagens bij den gevechtstrein achtergelaten. Ten ca. 14.30 uur bevel van Commandant III: "Met het bataljon verzamelen bij de muziektent te Rhenen" Uitvoering conform. Daarna met het bataljon op de weg naar Wageningen opgemarcheerd tot ca. 300 meter voorbij den ingang van Ouwehand's Dierenpark; de batterij 6 veld aan het hoofd. Aldaar onverwachte gevechtsaanraking met den vijand; één der voorrijdende spannen wordt blijkbaar aangeschoten en verdwijnt in galop richting Oost. Dit stuk is niet meer te redden en is niet teruggezien.

Onder vuur van den vijand uit alle richtingen de volgende opstellingen ingenomen:
In formatie eventueele pantsereenheden of andere doelen afgewacht, die evenwel niet zijn gezien. Tegen het invallen der duisternis aan de algemene terugtrekkende beweging van het grootste gedeelte van het Bataljon onder commando van den waarnemend Bataljonscommandant deelgenomen en, waar de paarden op 2 na waren gesuccombeerd,met handkracht de opstellingen gewijzigd.

Tekeningen tussen?

In deze situatie viel de duisternis in; tusschen 22.00 en 23.00 uur zijn toen bij een overrompelende aanval van den vijand de bedieningen deels gedood, deels gewond, deels gevangen genomen en deels voor den vijand uitgedreven; het was onder deze omstandigheden ondoenlijk de stukken te redden of onbruikbaar te maken.

Leersum, den 10 - 6 - 1940.
De Commandant 11e Batterij 6 veld,
Reserve 1e Luitenant,

Sneuvelen 12 mei 1940

Bovenstaande brengt met zich mee dat de echte overlijdensdatum van Janus vermoedelijk niet 13 maar 12 mei 1940 is. Deze eerste datum is de zogeheten aktedatum die ook door de Oorlogsgravenstichting gehanteerd wordt. De gemeente Rhenen zat destijds met een groot probleem inzake de registratie van de vele in die gemeente gesneuvelde soldaten. De krijgshistorische benadering doet dus de 12e mei als overlijdensdatum aanhouden. Dit wordt ook bevestigd door de vondst van het lichaam van Janus 6 dagen na zijn overlijden. Uit een rapport blijkt dat zijn lichamelijk overschot op 18 mei 1940 werd gevonden nabij de plek waar de eerder genoemde gevechtshandelingen in de avond van de 12 mei plaatsvonden.

Zaterdag 18 mei 1940
Rapport van de begravingen op zaterdag 18 Mei 1940 in het 5e en 6e Hollandse graf op het Grebbekerkhof te Rhenen. (opgesteld door J. Sellies / J.J. Fiolet).

Aan de Burgemeester van Rhenen. 12 Augustus 1940 - Rhenen.

Op 18 mei 1940 gevonden in de struiken naast straatingang van Ouwehand's Dierenpark, noord van de straatweg Rhenen - Wageningen 5-21

Weert, van, A.
Dpl. Soldaat.
11e Btr. 6 veld.

De bovengenoemde Nederlandse militair sneuvelde op 12 Mei 1940 voor de Straatwegingang van de dierentuin door granaatvuur. Werd daar gevonden in de struiken op 18 Mei 1940. Op dezelfde dag begraven in het 5e Hollandse graf paal 21.

Graf

Direct na het sneuvelen van Janus was er dus geen sprake van een veldgraf. Zoals hierboven is te lezen werd zijn lichaam op 18 mei 1940 gevonden in de struiken bij de ingang van de straatweg en zijn overschot werd in eerste instantie door de autoriteiten begraven in het ‘hollandisches grab 5 nr 21, regiment unbekannt’

Thuisfront

Zijn ouders, broers en zusters hebben na zijn feitelijke overlijden nog lange tijd in onzekerheid verkeerd over het lot van Janus. Ruim anderhalve maand na het staken van de gevechten in mei 1940 verscheen op 20 juli 1940 deze oproep in het ‘Noordbrabantsch Dagblad voor het huisgezin’:

Foto?

Harry, een broer van Janus, welke in het Seminarie te Haaren verbleef hield in die periode een fotoalbum bij waarin hij schreef: ‘op 10 mei 1940 raakte Nederland in oorlog. Wij verlieten het seminarie, maar er waren ook droeverige gevolgen; 13 mei 1940 verloren mijn ouders hun tweede kind’

In de nadagen van 1940, nadat het thuisfront uiteindelijk het treurige nieuws van zijn sneuvelen ontvangen had, kreeg Janus een eerste grafsteen. Gedurende die periode hadden familieleden nog de gelegenheid een eigen steen te plaatsen op het graf. Op de eerste grafsteen van Janus stond te lezen:

‘Hier rust onze lieve zoon, broer en kameraad, Adr. van Weert. Geb. te Schijndel 20 oktober 1918 en gesneuveld te Rhenen 13 mei 1940’

Eerste grafsteen 1940

Foto?

Gedurende de oorlogsjaren erna bezochten diverse broers enkele malen het graf op de Grebbeberg. Dit was geen eenvoudig ritje. Met de fiets vanuit Schijndel, via het veer bij Rhenen naar de Greb. Na de bevrijding in 1945 was het gehele gezin Van Weert aanwezig bij een grote herdenking op de Grebbeberg. Janus zijn broer schreef hierover in zijn fotoalbum: ‘24 mei 1945 had er een herdenking plaats op de Grebbeberg. Prins Bernard voerde het woord. .... een gebed voor Janus’.

Gedurende de oorlogsjaren (vanaf 1942) had het toenmalige Departement van Defensie het besluit genomen de vaak verschillende grafstenen te vervangen door één model grafzerk.

Janus zijn broer plaatste in zijn album een foto met onderschrift ‘de graven waren uniform gemaakt’. foto?

De Oorlogsgravenstichting gedenkt ongeveer 180.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers......Al deze mensen hebben een verhaal, soms indringend soms kort of eenvoudig. Wij geloven dat het vertellen van deze verhalen bijdraagt aan het besef dat vrede, vrijheid en veiligheid niet vanzelfsprekend zijn. Wij houden de herinnering aan deze mensen levend door hun verhalen te verzamelen en te delen....’