Klein steentje

Klein steentje

Een Schijndelse vondst is die van een opvallend klein, zwartkleurig, medaillonnetje of steentje. Op het eerste gezicht ziet de achterzijde eruit als een onooglijk stukje zwarte kunststof, van omvang nog kleiner dan een dubbeltje. Een dingetje dat men niet direct van de grond zal oprapen.
De opmerkzame vinder gooide het echter niet weg. Want aan de voorzijde trof hem de afbeelding van een gaaf menselijk kopje dat in reliëf was aangebracht. Het kopje bleek geen afbeelding te zijn van een algemeen bekend (historisch) persoon. Daarmee begon het raadseltje.
De allereerste vraag is wat het is en waarvoor het gediend kan hebben. Hierboven staat het benoemd als een medaillonnetje. Eigenlijk ten onrechte, want een medaillon kan aan een ketting of koordje om de hals, of hangend aan een horlogeketting of armband gedragen worden. Dat kon dit medaillon alléén, als het gevat geweest zou zijn in een (edel)metalen omranding en die was niet aanwezig.
Om als hanger te dienen is het voorwerp ook wel erg miniem van afmeting: het heeft slechts een doorsnede van 6 millimeter. Als het voorwerp onderdeel geweest is van een sieraad, valt eerder te denken aan een steentje in een kleine ring. In elk geval moet worden vastgesteld dat het reliëfkopje omgeven is door een gave cirkelrand; het heeft dus een "zetting". Buiten die gave zettingrand is het materiaal zeer ruw afgewerkt.

Ringstenen zijn reeds uit de vroege oudheid bekend. In het Museum Kam te Nijmegen wordt een hele collectie ringstenen uit de Romeinse tijd bewaard. Ze werden dikwijls teruggevonden tussen grafresten uit de Romeinse periode. Meestal zijn dat zegelstenen. Romeinse zegelstenen werden gemaakt uit (half)edelsteen. De brokken steen werden in stukken gezaagd tot die de grootte hadden om als ringsteen te dienen. Daarna werden ze gepolijst. De steen in een zegelring moest dienen om te zegelen; daarom werd in de steen een voorstelling uitgeslepen of ingesneden. Men spreekt daarom ook van "gesneden" stenen.
De steenslijper werd in de Romeinse tijd een "gemmarius" genoemd. Daar komt het woord "gem" vandaan. Een gem is een edelsteen waarin figuren of letters zijn gesneden, hetzij gegraveerd dan wel in reliëf. Gemmen zijn dus gesneden stenen.

Een gemakkelijke en goedkopere manier om “gesneden” stenen te maken was ze te gieten uit glas. Door een gesneden steen stevig in klei te drukken ontstond een mal die daarna kon worden volgegoten met vloeibaar glas. Het resultaat was dan een kant en klaar product. De gedachte dat het in Schijndel gevonden steentje een gesneden of gegoten gem kon zijn, was dan ook niet al te ver gezocht. Wel moet gezegd worden dat het voor een gesneden steen wel erg klein was. De bekendste specialiste voor gesneden stenen in ons land is de Groningse hoogleraar prof. M. Maaskant-Kleibrink.
Haar naaste medewerkster mevr. Dr. Galestin heeft het Schijndelse steentje bestudeerd. Zij liet weten dat het kopje gegoten is uit glas. Onderzoek heeft uitgewezen dat het geen zogenaamd antiek glas is. Integendeel: het materiaal wijst op een herkomst uit de vorige eeuw. Niet zo heel oud dus. Maar de afbeelding is een origineel Hellenistisch kopje; dat wil zeggen een afbeelding afkomstig uit de Griekse beschaving zoals die zich in Europa vertoont vanaf 323 voor Christus. Het is niet onmogelijk, uit te zoeken wiens "beeldenaar" op het voorwerp wordt getoond. Maar dat zou een moeilijke en veel tijd vergende kwestie kunnen zijn. Dat is dus (nog) niet gebeurd.
Mevr. Dr. Galestin noemde het sieraadje "merkwaardig" omdat het niet duidelijk is waarvoor het gediend kan hebben. Ze kon ook niet zeggen waarin het gezet geweest kan zijn. Wel kon ze verzekeren dat geen enkel gelijkend exemplaar bekend is. Hoe klein de vondst dan ook mag zijn: het is een exclusieve vondst.

Bronnen, noten en/of referenties