Bewerken van Huizenbestand in de 18e eeuw

== '''Huizenbestand in de 18e eeuw<ref>Heemblad Rond die Cluse 21e jaargang nummer 1 bladzijden 27 tot en met 30</ref>''' ==

Doordat in 1944 een granaat in de archiefruimte is gegooid in het [[Oude Raadhuis]] uit 1791 is een belangrijk bestanddeel van het Schijndels archief in vlammen opgegaan, met name heel veel stukken die voorheen waren ondergebracht in het zgn. administratief archief. Daarom is het uiterst moeilijk om als historische werkgroep een betrouwbaar overzicht te kunnen samenstellen over het aantal huizen dat het dorp in het verleden rijk was. <br>Maar niet getreurd……er zijn altijd nog overheidsarchieven waar het een ander is terug te vinden. Zo bestond in de 18e eeuw de zgn. leen- en tolkamer te ’s-Hertogenbosch, waarvan de raad en rentmeester generaal der domeinen de belangrijkste functionaris was. Van dat archief is ontzettend veel bewaard gebleven en dat helpt ons bij het zoeken naar huizen, landerijen, water- en windmolens, schutskooien, eendenkooien, allerlei verleende octrooien, discussie over heidegebieden, schouwvoeringen van straten, stegen, wegen en waterlopen en noem maar op. Alles wat te maken had met cultuurhistorische, sociaal-maatschappelijke of landschappelijke ontwikkelingen werd grotendeels geregistreerd op de leen- en tolkamer.<br> Zo troffen we onlangs tussen al die duizenden oude documenten een lijst aan over het huizenbestand in het kwartier Peelland, het grootste district naast de drie andere Meierijse kwartieren Kempenland, Oisterwijk en Maasland. <br>Van overheidswege werd in 1736 een ordonnantie uitgegeven waarin de dorpsbesturen werden verplicht om over een periode van 5 jaren keurig netjes het aantal huizen op te geven nl. de bestaande, de gesloopte en nieuw gebouwde. Deze archiefstukken zijn bekend onder de naam ‘huizenlijsten’. <br>In veel dorpsarchieven zijn deze lijsten bewaard gebleven, maar helaas in Schijndel niet, anders hadden we nu tot in detail geweten hoeveel huizen Schijndel rijk was en ook de juiste namen van eigenaren of huurders, die in een bepaald gehucht woonden. Interessant in dit verband is nl. dat alle functionarissen die de huizen moesten tellen een vaste route liepen door het dorp van het ene gehucht naar het andere, wat trouwens ook gebeurde in verband met de optekening van landerijen, gezinslijsten, verpondingskohieren, maatboeken etc. <br>In het Deurnese archief is gelukkig bij toeval de [[Overzicht bewoners 1781|huizenlijst van Schijndel]] uit 1781 boven water gekomen en dat bleek een mooie aanwinst.<br> Vanaf 1832, het jaar waarin het kadaster is ingevoerd, hebben we een zeer betrouwbaar overzicht van het totale huizenbestand, ook qua ligging van de panden, gekoppeld aan een kadastraal sectienummer. Dat biedt de historische werkgroep van de heemkundekring de mogelijkheid om de historie van bepaalde boerderijen, burgerhuizen, winkels, bedrijfspanden als looierijen, slagerijen, [[klompenmakerij]]en, hoepelmakerswerkplaatsen etc. te reconstrueren, teruggaande in de tijd tot 1832. <br>Vanaf 1905 kunnen we dan terugvallen op alle bewaard gebleven bouw-, sloop- en Hinderwetvergunningen, maar vóór 1905 is er maar één archiefbron die ons verder kan helpen nl. vanaf 1832 duizenden akten doorspitten uit alle notariële archieven die de Schijndelse notarissen ons hebben nagelaten. <br>Dat meerjarenproject is inmiddels gestart en wordt in een overzichtelijke database verwerkt. Dat betekent concreet dat we de volgende informatie van elk huis gaan vastleggen: het jaar, datum en nummer van de akte, de eigenaar, verkoper of verhuurder van het pand op dat moment, de nieuwe eigenaar of huurder, het kadastraal nummer en het gehucht waar het huis staat, de familierelaties van de eigenaar, verkoper of verhuurder. Zo bouwen we als werkgroep een prachtige documentatie op, die voor de generaties na ons van onschatbare waarde zal blijken te zijn.<br>
Ter illustratie het bewuste document waarin over heel Peelland het huizenbestand op diverse tijdstippen is vastgelegd door de griffier van de leen- en tolkamer. Wie de lijst in detail bekijkt zal ontdekken dat er hier en daar grote schommelingen te zien zijn in zo’n huizenbestand. Dat verschilt van dorp tot dorp. Oorzaken kunnen zijn allerlei branden ten gevolge van zwaar onweer waarbij huizen met rieten of strooien daken uiterst kwetsbaar waren, andere dorpen kunnen geplunderd of deels verwoest zijn door passerende legertroepen, het ene dorp kende meer uitbreidingsmogelijkheden dan het andere en meer van dat soort achterliggende gebeurtenissen. Het zal de lezer niet ontgaan hoe groot Schijndel was als Meierijs dorp in vergelijking met de omliggende plaatsen. We mogen er ons zelfs op beroemen dat Schijndel zelfs het grootste dorp was binnen Peelland, misschien niet qua uitgestrektheid van de gemeente maar wel wat het huizenbestand betreft! 
{| class="wikitable sortable"
|-
! Plaats !! 1736 !! 1766 !! 1771 !! 1776 !! 1781
|-
| Helmond || 385 || 385 || 385 || 385 || 389
|-
| Maarheeze ||  || 128 || 124 || 126 || 111
|-
| Soerendonk ||  || 98 || 96  || 100 || 102
|-
| Gastel ||  || 35 || 34 || 36 || 37
|-
| Sterksel || 6 || 5 || 5 || 5  || 5
|-
| Nuenen || 313 || 288 || 315 || 310 || 306
|-
|Nederwetten|| 46 || 41 || 49 || 49 || 40
|-
| Son || 181 || 181 || 181 || 183 || 183
|-
| Breugel || 100 || 100 || 99 || 114 || 114
|-
| Someren || 333 || 334 || 392 || 412 || 422
|-
| Asten || 360|| 366 || 375 || 368 || 366
|-
| Deurne || 327 || 376 || 382 || 385 || 403
|-
| Vlierden || 81 || 91 || 91 || 97 || 96
|-
| Bakel || 245 || 274 || 276 || 280 || 281
|-
| Sint Oedenrode || 484 || 503 || 523 || 494 || 500
|-
| Mierlo || 240 || 231 || 256|| 263 || 264
|-
| Stiphout || 80 || 88 || 87 || 97 || 80
|-
| Lierop || 146 || 150 || 155 || 158 || 159
|-
| Erp || 264 || 286 || 284 || 294 || 305
|-
| Veghel || 424 || 438 || 464 || 470 || 471
|-
| Heeze || 428 || 387 || 362 || 368 || 378
|-
| Zesgehuchten || 75 || 135 || 151 || 162 || 163
|-
| Leende || 337 || 328 || 335 || 408 || 380
|-
|Geldrop || 246 || 178 || 183 || 224 || 180
|-
|Tongelre || 132 || 133 || 126 || 121 || 126
|-
| Schijndel ||545 || 579 || 578 || 594 || 591
|-
| Liempde|| 190 || 198 || 193 || 173|| 194
|-
| Aarle Rixtel || 157 || 162 || 168 || 168 || 170
|-
| Beek en Donk || 184 || 198 || 197 || 188 || 198
|-
| Lieshout || 142 || 143 || 147 || 136 || 172
|}

Over het hele kwartier Peelland gerekend: <br>
::in 1736 in totaal 6711 huizen <br>
::in 1766 in totaal 6839 huizen <br>
::in 1771 in totaal 7033 huizen <br>
::in 1776 in totaal 7368 huizen <br>
::in 1781 in totaal 7380 huizen <br>
[[categorie:Lijsten]]
{{appendix}}