U kunt ons steunen door lid van de Heemkundekring Schijndel te worden. Iedere dinsdagochtend zijn wij tussen 10 en 12 uur in de heemkamer: Cultureel Centrum 't Spectrum, Steeg 9 g, Schijndel. |
Bewerken van Hoge Jood
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
Deze bewerking kan ongedaan gemaakt worden. Hieronder staat de tekst waarin de wijziging ongedaan is gemaakt. Controleer voor het publiceren of het resultaat gewenst is.
Huidige versie | Uw tekst | ||
Regel 1: | Regel 1: | ||
[[Bestand:Hoge Jood.png|thumb|400px|<br><small>foto Hoge Jood Schijndel</small>]] | |||
| | |||
== ''' | == '''DE HOGE JOOD [[Hoofdstraat]] 128 (1832 - 1950)''' == | ||
Het juiste bouwjaar kennen we niet. In 1832 staat het aangegeven op de kadastrale kaart. De benaming ‘hoge jood’ is een typisch voorbeeld van hoe een huisnaam in de volksmond kan ontstaan. Dit hoge ranke gebouw, sinds 1878 bestaande uit twee verdiepingen, een smalle voorgevel van 5 à 6 meter en ruim 20 meter diep met in totaal 15 vertrekken, lag pal tegenover het [[Oude Raadhuis]]. Van origine heeft het behoord aan een Joodse familie nl. de familie Van de Waal. In 1894 is het aangekocht door de Israëlitische Gemeente. Tegen de achtergevel heeft een Joodse synagoge gestaan waarin een ‘jodenschool’ was ondergebracht. De vertrekken waren voorzien van drie hoge spitsboogramen zoals gebruikelijk in de 19e-eeuwse synagogebouw. Vanwege oorlogsschade is het huis, dat sinds 1932 werd bewoond door de Van Roessels, in 1950 afgebroken.<br> | Het juiste bouwjaar kennen we niet. In 1832 staat het aangegeven op de kadastrale kaart. De benaming ‘hoge jood’ is een typisch voorbeeld van hoe een huisnaam in de volksmond kan ontstaan. Dit hoge ranke gebouw, sinds 1878 bestaande uit twee verdiepingen, een smalle voorgevel van 5 à 6 meter en ruim 20 meter diep met in totaal 15 vertrekken, lag pal tegenover het [[Oude Raadhuis]]. Van origine heeft het behoord aan een Joodse familie nl. de familie [[Van de Waal]]. In 1894 is het aangekocht door de [[Israëlitische Gemeente]]. Tegen de achtergevel heeft een Joodse synagoge gestaan waarin een ‘jodenschool’ was ondergebracht. De vertrekken waren voorzien van drie hoge spitsboogramen zoals gebruikelijk in de 19e-eeuwse synagogebouw. Vanwege oorlogsschade is het huis, dat sinds 1932 werd bewoond door de Van Roessels, in 1950 afgebroken.<br> | ||
== '''Het exterieur van het pand''' == | == '''Het exterieur van het pand''' == | ||
In het standaardwerk ‘Het Schijndelse landschap’ (uitgave 2003) lezen we dat we hier te maken hebben met een huisnaam die in de volksmond is bedacht voor een pand in de [[Hoofdstraat]] aan de zuidzijde van het oude marktplein, voordat dit plein werd "omgebouwd" tot de huidige vormgeving. Het huis behoorde van origine aan een Joodse familie en was dusdanig hoog gebouwd, dat het ver uitstak boven de omliggende panden. Het bestond uit twee verdiepingen. Op zich was het een apart gebouw met een smalle voorgevel van zo'n 5-6 meter, maar het was wel 20 meter diep. Er waren in totaal 15 vertrekken in. Tegen de achtergevel heeft, tot rond 1900, een synagoge gestaan. Ook is er een jodenschool geweest. Achter het huis liep een pad van zo'n 2 1/2 meter breed, waar nu het nieuwe gedeelte van het gemeentehuis staat tot in de [[ | In het standaardwerk ‘Het Schijndelse landschap’ (uitgave 2003) lezen we dat we hier te maken hebben met een huisnaam die in de volksmond is bedacht voor een pand in de [[Hoofdstraat]] aan de zuidzijde van het oude marktplein, voordat dit plein werd "omgebouwd" tot de huidige vormgeving. Het huis behoorde van origine aan een Joodse familie en was dusdanig hoog gebouwd, dat het ver uitstak boven de omliggende panden. Het bestond uit twee verdiepingen. Op zich was het een apart gebouw met een smalle voorgevel van zo'n 5-6 meter, maar het was wel 20 meter diep. Er waren in totaal 15 vertrekken in. Tegen de achtergevel heeft, tot rond 1900, een synagoge gestaan. Ook is er een jodenschool geweest. Achter het huis liep een pad van zo'n 2 1/2 meter breed, waar nu het nieuwe gedeelte van het gemeentehuis staat tot in de [[Servatiusstraat]]. | ||
Het pand liep niet in een lijn door naar achter. Aan de rechterkant (van voren gezien) sprong het op 1/3 van achter een meter in en aan de linkerzijde, op ongeveer de helft van het huis sprong het een meter uit. | Het pand liep niet in een lijn door naar achter. Aan de rechterkant (van voren gezien) sprong het op 1/3 van achter een meter in en aan de linkerzijde, op ongeveer de helft van het huis sprong het een meter uit. | ||
Op de begane grond rechts aan de voorkant was er een gang die bij het naastgelegen café hoorde en achter op de plaats daarvan uitkwam. Links was (op de begane grond) een vertrek van de woning van de familie Tausch een meter ingebouwd. De verdiepingen erboven waren hier rechts en links weer overheen gebouwd. In een waslokaal achter bevond zich nog een loodkuip; hier was voorheen ook nog een donkere ruimte waar leer bewaard werd, er stond een grote tafel met leistenen blad waarop het leer gesneden werd. | Op de begane grond rechts aan de voorkant was er een gang die bij het naastgelegen café hoorde en achter op de plaats daarvan uitkwam. Links was (op de begane grond) een vertrek van de woning van de familie [[Tausch]] een meter ingebouwd. De verdiepingen erboven waren hier rechts en links weer overheen gebouwd. In een waslokaal achter bevond zich nog een loodkuip; hier was voorheen ook nog een donkere ruimte waar leer bewaard werd, er stond een grote tafel met leistenen blad waarop het leer gesneden werd. | ||
Grootmoeder Adriana Schellekens, vrouw van Quirinus van Roessel, geboren in 1865, kon zich nog herinneren, dat, toen ze jong was, de 2 verdiepingen er werden opgebouwd in 1878.<br> | Grootmoeder Adriana Schellekens, vrouw van Quirinus van Roessel, geboren in 1865, kon zich nog herinneren, dat, toen ze jong was, de 2 verdiepingen er werden opgebouwd in 1878.<br> | ||
== '''Kadastrale informatie''' == | == '''Kadastrale informatie''' == | ||
Regel 49: | Regel 21: | ||
# 1832 eigenaar van het pand [[Jan van Beverwijk]], burgemeester van Schijndel, stichting van een schuur tot woonhuis. | # 1832 eigenaar van het pand [[Jan van Beverwijk]], burgemeester van Schijndel, stichting van een schuur tot woonhuis. | ||
# | # | ||
# 1832 Antonie Adriaan Smits, landbouwer te Schijndel, huis en erf (aankoop). | # 1832 [[Antonie Adriaan Smits]], landbouwer te Schijndel, huis en erf (aankoop). | ||
# | # | ||
# 1836 wed. Jan van der Eerden, timmerman te Schijndel, huis en erf (aankoop 1847). | # 1836 wed. [[Jan van der Eerden]], timmerman te Schijndel, huis en erf (aankoop 1847). | ||
# | # | ||
# Johanna van Hessen weduwe Elias Benjamin van de Waal, huis en erf (aankoop 1847). | # Johanna van Hessen weduwe [[Elias Benjamin van de Waal]], huis en erf (aankoop 1847). | ||
# | # | ||
# 1878 herbouw (2 verdiepingen) 1891 Barend van de Waal, leerlooier te Schijndel, Maurits van de Waal e.a. erfgenamen, huis en erf, bergplaats, fabriek en kerk. | # 1878 herbouw (2 verdiepingen) 1891 [[Barend van de Waal]], leerlooier te Schijndel, [[Maurits van de Waal]] e.a. erfgenamen, huis en erf, bergplaats, fabriek en kerk. | ||
# | # | ||
# | # | ||
# 1894 De Israëlitische Gemeente (Jacob van Dijk), huis, kerk en erf (aankoop). | # 1894 De Israëlitische Gemeente (Jacob van Dijk), huis, kerk en erf (aankoop). | ||
# | # | ||
# [[ | # [[Quirinus van Roessel]], schoenmaker te Schijndel, huis met vroegere synagoge en erf (aankoop) en gekocht van Bertha Broekman, winkelierster wonende te Veghel, weduwe van [[Jacob van Dijk]], laatst overgebleven lid van de Israëlitische gemeente te Schijndel, welke bij besluit van de permanente commissie van het Israëlitische Kerkgenootschap is opgeheven (1898)). 1900 sloping kerk. | ||
# | # | ||
# 1941 [[ | # 1941 [[Leonardus J. van Roessel]], winkel, woonhuis en erf (aankoop). | ||
# | # | ||
# 1950 Afbraak laatste overblijfsel huis.<br> | # 1950 Afbraak laatste overblijfsel huis.<br> | ||
== '''De Schijndelse Joodse gemeente''' == | |||
Benjamin Elias ([[B.E.van de Waal]]) kwam omstreeks 1770 in Schijndel wonen, vanuit Duitsland, waarschijnlijk om hier een betere toekomst op te bouwen met zijn vrouw. Er werden drie of meer kinderen geboren, onder wie Elias Benjamin([[E.B. de Waal]]) (3 juli 1770 – 15 januari 1828), die in 1811 samen met zijn broer en zus zijn familienaam veranderde in Van de Waal. | |||
Benjamin Elias (B.E. van de Waal) kwam omstreeks 1770 in Schijndel wonen, vanuit Duitsland, waarschijnlijk om hier een betere toekomst op te bouwen met zijn vrouw. Er werden drie of meer kinderen geboren, onder wie Elias Benjamin (E.B. de Waal) (3 juli 1770 – 15 januari 1828), die in 1811 samen met zijn broer en zus zijn familienaam veranderde in Van de Waal. | |||
Benjamin Elias, de stamvader, overleed op 14 mei 1881. Hij werd waarschijnlijk begraven in de Schijndels Heide onder de gemeente Sint-Oedenrode; dat deel van de heide kwam door de grenswijziging van 1875 te vallen onder gemeente Schijndel. | Benjamin Elias, de stamvader, overleed op 14 mei 1881. Hij werd waarschijnlijk begraven in de Schijndels Heide onder de gemeente Sint-Oedenrode; dat deel van de heide kwam door de grenswijziging van 1875 te vallen onder gemeente Schijndel. | ||
Volgens de gemeenteverslagen van omstreeks 1854 lag “deze begraafplaats langs de heide, ver van de kom verwijdert in de rigting van de | Volgens de gemeenteverslagen van omstreeks 1854 lag “deze begraafplaats langs de heide, ver van de kom verwijdert in de rigting van de Koeveringse molen en is sedert onheuglijke tijden tot begraafplaats gebezigd”. | ||
Elias Benjamin (Van de Waal) trouwde met Johanna van Hessen, geboren te Lith in 1787. Tussen 1812 en 1828 werd een aantal kinderen geboren, de kern van de joodse gemeenschap in Schijndel. De zonen Benjamin en Barend van de Waal bleven in Schijndel wonen. Benjamin kreeg tussen 1837 en 1858 elf kinderen, uit het gezin van Barend werden tussen 1845 en 1855 vijf kinderen geboren. | Elias Benjamin (Van de Waal) trouwde met Johanna van Hessen, geboren te Lith in 1787. Tussen 1812 en 1828 werd een aantal kinderen geboren, de kern van de joodse gemeenschap in Schijndel. De zonen Benjamin en Barend van de Waal bleven in Schijndel wonen. Benjamin kreeg tussen 1837 en 1858 elf kinderen, uit het gezin van Barend werden tussen 1845 en 1855 vijf kinderen geboren. | ||
Regel 95: | Regel 66: | ||
Van oudsher werden de overledenen uit de familie Van de Waal begraven op een speciaal gedeelte van de joodse begraafplaats, welk deel eigendom was van de familie. Al hun grafstenen hebben dezelfde decoraties in de vorm van een fraai gestileerde boom. | Van oudsher werden de overledenen uit de familie Van de Waal begraven op een speciaal gedeelte van de joodse begraafplaats, welk deel eigendom was van de familie. Al hun grafstenen hebben dezelfde decoraties in de vorm van een fraai gestileerde boom. | ||
Wellicht zou de generatie Van de Waal, die eind van de jaren negentig Schijndel had verlaten, gewenst hebben om in Schijndel, temidden van voorouders begraven te worden. Maar deze leden van de familie Van de Waal kregen geen graf. Zij werden geteld onder de talloze slachtoffers van het naziregiem. Wij noemen hier met eerbied | Wellicht zou de generatie Van de Waal, die eind van de jaren negentig Schijndel had verlaten, gewenst hebben om in Schijndel, temidden van voorouders begraven te worden. Maar deze leden van de familie Van de Waal kregen geen graf. Zij werden geteld onder de talloze slachtoffers van het naziregiem. Wij noemen hier met eerbied: Marianne Rozetta, geboren te Schijndel op 9 februari 1877, vermoord te Sobibor op 2 juli 1943; Maurits, geboren te Schijndel op 30 maart 1878, vermoord te Sobibor op 2 juli 1943; Benjamin, geboren te Schijndel op 15 mei 1881, vermoord te Sobibor op 2 juli 1943; Henri, geboren te Schijndel op 8 december 1885, vermoord te Sobibor op 2 juli 1943; Benjamin, geboren te Schijndel op 10 september 1877, vermoord te Auschwitz op 22 oktober 1942; Barend, geboren te Schijndel op 1 juli 1882, vermoord te Sobibor op 28 mei 1943. | ||
Een [[Joodse begraafplaats]] is het enige wat de joden, die eens in Schijndel woonden en werkten, in onze gemeente hebben achtergelaten. | |||
[[Categorie:Gebouwen]] | |||
[[Categorie: | |||