Bewerken van Tram

=='''De tramrails te Schijndel – een historische terugblik op hoofdlijnen'''==

=== '''Ter inleiding''' ===

Nu de oude tramrails, die sinds 1936 waren opgebroken, in 2015 ter verfraaïng van het centrum, door de gemeente Schijndel in het plaveisel worden teruggebracht over het tracé [[Groeneweg]] tot aan de [[Kloosterstraat]], is het idee ontstaan een gecombineerde publicatie te laten verschijnen om dit stukje recente Schijndelse geschiedenis voor een groter publiek toegankelijk te maken. De dvd, die op zondag 30 augustus 2015 tijdens Hartemert wordt gepresenteerd, laat aan iedereen tal van foto’s zien rondom het fenomeen ’[[de Tram]] te Schijndel en omstreken’ en daarbij treft men een bescheiden informatief boekje aan met de belangrijkste historische informatie over de lijn Sint-Oedenrode naar ’s-Hertogenbosch met als tussenstations Sint-Michielsgestel en Schijndel. In het kader van de toekomstige ‘[[Meierijstad 2017|Meierijstad]]’ als fusiegemeente van Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel, is tevens het idee ontstaan om ook een klein uitstapje te maken naar de tramlijn die naar Veghel en van daar naar Sint-Oedenrode liep.

=== '''Een stukje voorgeschiedenis''' ===

Vele nieuwe ontwikkelingen uit het recente verleden, die rechtstreeks te maken hadden met verkeer en vervoer en de infrastructuur op lokaal of regionaal niveau, kenden heel vaak een lange aanlooptijd alvorens men tot realisering kon overgaan. Dikwijls waren er legio vergaderingen aan voorafgegaan en dienden elkaar beconcurrerende partijen als belanghebbenden hun plannen ter goedkeuring in. Zo verging het ook de tramverbinding waar Schijndel onderdeel van zou gaan uitmaken.

De eerste overlegmomenten voeren ons terug tot het jaar 1881. Een zekere heer J. van Hasselt bleek geïnteresseerd om een stoomtramverbinding te realiseren tussen Vught en Eindhoven met als tussenstation Schijndel. Men verleende hem de concessie, maar uit de archiefstukken blijkt dat hij de aanvraag in 1883 alweer introk. In 1895 meldden zich de heren O. Buijse en A.L. Festen die in gedachten hadden een tramverbinding aan te leggen van Vught via Sint-Michielsgestel naar Heeswijk - Dinther met een zijlijn Vught - Sint-Oedenrode. Een ambitieus voorstel dat weer terecht kwam op de gemeentelijke afdelingen van de onderscheiden dorpen, die hierop reageerden. Ook dit plan bleek getorpedeerd te worden, totdat op 26 juni 1896 een schrijven de ronde deed van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant dat aan de heer J.F. Pompen te Eindhoven een vergunning dd. 21 mei 1896 was verleend tot het leggen van ‘ijzeren sporen’ langs de provinciale weg van Sint Oedenrode over Schijndel naar Sint Michielsgestel en over die sporen mochten dan wagens en rijtuigen rijden die door stoom in beweging werden gebracht, met als expliciete voorwaarde dat de tram uiterlijk 1 januari 1898 in exploitatie genomen zou moeten worden. In hetzelfde jaar trokken Buijse en Festen de aan hen verleende concessie in. Inmiddels was een nieuwe maatschappij opgericht onder de naam ‘Tramweg-Maatschappij Sint-Oedenrode-’s - Hertogenbosch’. 

Het was als het ware de hekkensluiter van de Brabantse tramwegen. Doordat het de jongste telg was, kon deze maatschappij, met alle technische kennis uit het recente verleden, uitgroeien tot een modern trambedrijf. Het lijnennet groeide gestaag en al vrij spoedig zou deze tramwegmaatschappij zijn hoogtepunt bereiken rond 1915 met een totale lengte van 120 km. De ontwikkelingen volgden elkaar snel op en al op 1 oktober 1898 kon het baanvak Sint - Oedenrode - Schijndel - Sint-Michielsgestel in exploitatie genomen worden, waarvan het tracé keurig langs de reeds bestaande provinciale wegen liep. De “OH” zoals de “Tramwegmaatschappij Sint-Oedenrode-’s - Hertogenbosch” ook wel genoemd werd, was aanvankelijk van plan om bij de oude straatweg van ‘s - Hertogenbosch naar Boxtel in Vught aan te sluiten op de bestaande trambaan van de paardentram ‘s- Hertogenbosch- Vught- Voorburg (geëxploiteerd door de tramwegmaatschappij ‘s- Hertogenbosch-Helmond: sBH).

Echter, deze onderneming was niet van plan hieraan mee te werken, waardoor de “OH” zich genoodzaakt zag om een alternatief uit te werken. Een trambaan langs de Pettelaarseweg zou de financiële mogelijkheden van de tramwegmaatschappij ver te boven gaan. De enig overgebleven mogelijkheid om ‘s- Hertogenbosch te bereiken bleek een “omweg” door Den Dungen en langs de [[Zuid-Willemsvaart]] te zijn. Dit nadeel had echter twee belangrijke voordelen: de trambaan kon binnendijks worden aangelegd waardoor de hoge kosten vermeden werden die nodig zouden zijn om een extra dijklichaam aan te leggen waarmee de stad ook tijdens de beruchte overstromingen van de Maas gedurende de wintermaanden bereikbaar bleef. Het tweede voordeel was dat door de aanleg van een trambaan door Maaskantje en Den Dungen de lokale bevolking gebruik kon gaan maken van dit vervoermiddel. Hiermee genereerde de tramwegmaatschappij extra inkomsten.

Te Sint-Michielsgestel werd op 20 oktober 1898 een perceel grond gekocht waarop een emplacement, een locomotief- en rijtuigremise alsmede een stationsgebouwtje verrees. Van hieruit leidde men aanvankelijk de exploitatie, terwijl het materieel van de lijn Sint-Oedenrode- ’s- Hertogenbosch (OH) vier lokomotieven en zes rijtuigen, eveneens hier een onderkomen had. Toen echter het baanvak naar ’s- Hertogenbosch via Den Dungen in exploitatie kwam, reden er voortaan acht doorgaande trams op de lijn ’s- Hertogenbosch - Eindhoven. De feestelijke opening van de lijn Sint-Oedenrode-’s-Hertogenbosch vond over de gehele lengte plaats op maandag 26 juni 1899 en daags daarna volgde de officiële ingebruikname. Een rijkversierde tram baande zich een weg door de toegestroomde dorpelingen.

Het traject Sint-Michielsgestel-Vught via Halder degradeerde tot een onbeduidende paardentramlijn die het nog tot 1917 zou volhouden.

=== '''Historische kranten vol lof''' ===

In ‘de Tijd’ van 31 december 1899 stond een boeiend artikel over de ontwikkelingen in Brabant op allerlei terreinen, waarvan hieronder het commentaar rondom de aanleg van allerlei tramverbindingen. De titel luidde: Meierijsch gekeuvel – Vooruitgang.

“Niet alleen kunstwegen, ook tramverbindingen, vóór enkele jaren hier in de Meierij nog zoo zeldzaam, bleken meer en meer noodzakelijk te worden. Zelfs grootere plaatsen, als Schijndel, St. Oedenrode, Oorschot, om van de vele andere welvarende dorpen, met dikwijls niet onbeduidende nijverheid, niet eens te gewagen, hadden geen enkele reisgelegenheid, dan een oude, vunzige rammelkast. Langzamerhand gaat dit anders worden, of liever, voor een gedeelte is het reeds beter geworden. Bracht reeds vóór jaren de stoomtram van Helmond naar ´s Bosch eene verbinding tot stand tusschen verscheiden welvarende dorpen, nog slechts kortgeleden werden door den aanleg de lijnen Eindhoven-Belgische grens Eindhoven-Vechel, en St. Oedenrode-'s Bosch, niet alleen een aantal onzer Kempische dorpen, maar ook: St. Oedenrode, Vechel en Schijndel in het dagelijksch tramverkeer opgenomen. Dat deze lijnen noodzakelijk waren, blijkt uit den goeden gang van zaken.

Meer dan één plan is opnieuw ontworpen. Zoo schijnt alle kans van uitvoering te hebben, het ontwerp eener stoomtramverbinding van S Oedenrode-Best-Oorschot-Moergestel en Tilburg. Evenzoo eene lijn van Eindhoven over Geldrop naar Helmond.

Verder zal binnen korten tijd ook bij den Helmondschen Gemeenteraad worden ingediend het tramproject Weert-Dorplein (de plaats onder Budel, waar de bekende zinkfabriek is gevestigd.)

Nog heeft, naar verluidt, kans om tot stand te komen de lijn Geldrop- Leende-Budel-Dorplein, terwijl eveneens nog altijd gesproken wordt over de vóór eenigen tijd ontworpen lijn: Beek-Lieshout-Gerwen-Nuenen-Tongelre-Eindhoven. 't Is wat sterk, zegt misschien een hollandsche lezer — gesteld dat hij dezen keer eens even kennisneemt van dit schrijven — 't is veel, zegt hij mogelijk aan 't einde dezer vijf schoone plannen, die, eenmaal uitgevoerd, Eindhoven en Helmond tot middelpunten van druk verkeer zouden maken”.

=== '''Protesterende Schijndelaren''' ===

De aanleg van de tramrails was natuurlijk het gesprek van de dag onder de inwoners van Schijndel en zeker degenen die rechtstreeks met de tramrails te maken hadden lieten zich niet onbetuigd. Toen eenmaal duidelijk was hoe de rails zouden komen lopen staken sommigen de koppen bij elkaar en het waren vooral de neringdoende dorpelingen die hun mondje roerden en plannen smeedden om te redden wat er te redden viel. Ze trokken de stoute schoenen aan stelden een keurig verzoekschrift samen, overigens taalkundig niet overal even correct, gericht aan de Gedeputeerden Staten van Noord-Brabant. 

“Geven met den meesten eerbied te kennen: ondergetekenden, allen neringdoenden en bewoners der noordzijde van de Groote Straat (thans [[Hoofdstraat]]) te Schijndel, dat ten [[Oude Raadhuis|raadhuize]] der gemeente Schijndel ter inzage liggen de kaarten van de aan te leggen stoomtram ‘de Meijerij’; dat uit die kaarten blijkt, dat in de Groote Straat de tramlijn aan de noordzijde zal gelegd worden; dat ondergeteekenden overtuigd zijn. dat zij hierdoor benadeelt, of tenminste belemmert worden bij de uitoefening hunner bedrijven, daar bij de meesten dagelijks paarden en voertuigen aan hunne werkplaatsen ophouden; dat aan de noordzijde de drukste zaken gedreven worden en ook het grootste aantal neringdoenden wonen; dat daar zijn twee smederijen, een windmolen, twee bakkerijen, een timmermanswinkel, vier [[herbergen]], eene zadelmakerij, eene bierbrouwerij, dat aan de zuidzijde slechts zijn: drie bakkerijen, eene bierbrouwerij, eene kuiperij, drie herbergen; dat naar hunne bescheiden meening de tramlijn even goed aan de zuidzijde der straat kan gelegd worden; dat het wel waar is dat bij het raadhuis en op eene of twee plaatsen zoo weinig ruimte is, dat de provinciale weg op die plaatsen een weinig zal moeten verlegd worden; dat echter aan de noordzijde over eene veel grootere uitgestrektheid zal moeten geschieden; dat zooals uit bovenstaande blijkt, het in het algemeen voor de neringdoenden het minst hinderlijk zal zijn, wanneer de tramlijn aan de zuidzijde gelegd wordt; dat de neringdoenden aan de zuidzijde bijna allen meer ruimte voor hun huizen hebben dan die der noordzijde; weshalve ondergeteekenden de vrijheid nemen zich tot uw Edelgrootachtbaren te wenden met het eerbiedig verzoek, de tramlijn aan de zuidzijde der Groote Straat te doen leggen, waardoor ondergeteekenden ten zeerste gebaat zullen zijn.

Het welk doende enz. A.C.J. van Heertum tabaksfab. en winkelier, Petrus Kemps Smid en Koopman, Jos. van den Brand Smid en IJzerwinkelier, Jan van Dijk Bakkerij en Winkelier, Jan Aarts Wz. timmerman, A. Merks Winkelier en Koopman, Joz. Ant. Reijnders Kleermaker en Herbergier, Hubert Schippers Koopman en Winkelier, J. van Uden Kuiper, Hubertus Heesters [[Hotel de Gouden Leeuw|Gouwde Leeuw]], Ant. Knicknie Bakker, Y.A. Knicknie Koffiehuis, A.C. van Roessel tabakskerver & winkelier, Wed. Ant. van Lier Koffiehuis, de Wedew M.A. Wollaert zadelmakerij Koffiehuis en Winkelier”.

En dat ze beleefd aan de bel getrokken hadden bleef niet onopgemerkt, want wat wil het geval: op 27 april 1898 schreef de hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat van Noord-Brabant het volgende aan de gedeputeerde Staten:

“Voor de gemeente Schijndel wordt, zowel door verschillende ingezetenen als door den gemeenteraad, verzocht de tramlijn op den Zuidelijken in plaats van op den Noordelijken berm van de weg aan te leggen. De belangen van den weg of van het verkeer over den weg verzetten zich niet tegen de voldoening aan dien wensch. Wordt de wegkruising van de tramlijn van nabij het landgoed ‘[[Gestelseweg 16|De Denneboom]]’ overgebracht naar de Oostzijde van de kom van Schijndel, dan kunnen bij die verlegging meerdere wegkruisingen zelfs vermeden worden. Ik heb de eer Uwe Vergadering voor te stellen de plannen en teekeningen, ingezonden door de tramwegmaatschappij St. Oedenrode -‘s Bosch, goed te keuren, behoudens de verplaatsing der tramlijn van de Noordzijde naar de Zuidzijde van den weg, voor het wegvak van af het Oostelijk einde van de kom van Schijndel tot aan de wegkruising nabij het landgoed ‘de Denneboom’.

Daarmee was de kogel definitief door de kerk en zou de tramlijn gelegd worden op het tracé zoals de oudere generatie Schijndelaren die tussen 1898 en 1936 hebben zien liggen.

=== '''De tramlijn door het dorp Schijndel''' ===

Komend van het landgoed ‘d’n Denneboom’ draaide de tramlijn dus via de bestaande provinciale weg af richting Schijndel. De aanleg van de lijn hield uiteraard wel enkele infrastructurele gevolgen in. Uit veiligheidsoogpunt werd bv. door de gemeenteraad besloten om de [[straatverlichting]] uit te breiden. Er moesten o.a. ook enige bomen gekapt worden. Aan de [[Boschweg]] zou een tramwisselpunt zijn aangelegd, getuige de notities in het glossarium van veldnamen dat is toegevoegd aan de studie over het Schijndelse landschap (uitgave 2003) waar geschreven stond ‘1920 - op den Boschweg bij den Tramwissel’. 

Er zijn schetskaarten bewaard van het hele traject door het dorp, maar daarop staan jammer genoeg niet exact aangegeven waar de tramhaltes precies waren.

Een ander aanknopingspunt is de dienstregeling dd. 3 juni 1918 waaruit afgeleid mag worden dat er minimaal 3 haltes zijn geweest want in dat overzicht noemt men over het tramtraject Sint-Oedenrode-’s-Hertogenbosch de haltes Schijndel NBDS (bij het [[Duits Lijntje]] dus) o.a. bij café Paul van Gorkum, Schijndel (vermoedelijk de officiële halte bij [[Dans- en feestzaal Van Veghel|Van Veghel]] in de Hoofdstraat, ook wel ‘het Tramhuis’ genoemd) en Schijndel Van Oorschot (mogelijk een halte bij een herberg aan de Boschweg).

==== '''Diverse ongelukken''' ====

Het nieuwe vervoermiddel dat nieuwe kansen en mogelijkheden bood voor de economische groei en bloei, zeg maar de algemene welvaart der Brabantse dorpen, kende echter ook een schaduwzijde. In diverse historische kranten uit de periode 1898-1936 worden ongelukken gemeld, sommige zelfs met dodelijke afloop. De hoogst toegestane snelheid van de tram bedroeg aanvankelijk 15 km. per uur, wat later 20 km. werd. De spoorwijdte was juist iets meer dan één meter nl. 1067 mm om precies te zijn, zoals Theodoor van den Heuvel beschrijft. En hij vervolgt: “De reden waarom het tramspoor zo smal was lag hem in het feit dat de trambaan was aangelegd langs bestaande wegen en van hogerhand door het provinciebestuur was vastgelegd. Het profiel van de vrije ruimte voor de tramweg was door de wegbeheerders in evenredigheid met de breedte van de weg bepaald. Hierdoor kon de toepassing van het uit Engeland afkomstige normaalspoor (1435 mm), dat door de meeste spoorwegmaatschappijen in Europa werd toegepast, niet worden toegestaan. Groot voordeel van de aanleg van de trambaan langs bestaande wegen was dat hiervoor slechts de zogenaamde recognitiegelden betaald hoefde te worden en dat de aankoop van dure gronden en onteigeningsprocedures vermeden konden worden. Voordeel van een smalspoor was verder dat de bovenbouw niet zo zwaar hoefde te zijn en dus relatief goedkoop was. Het onderscheid in wat gedefinieerd wordt als een “spoorweg” dan wel “tramweg” ligt, ook op technisch vlak, nauwkeurig omschreven in de wetgeving. Doordat men aansloot op de bestaande wegenstructuur was het tracé van de tram vaak wel erg bochtig, waardoor de tram voortdurend vaart moest minderen”. Ook al werden diverse verleende concessies tot aanleg van een tramlijn ingetrokken, veelal omdat de aanvragers niet binnen de gestelde termijn een aanvang konden nemen met de aanleg en exploitatie van hun tramlijn, is er in de periode 1880-1910 toch in Brabant een (stoom)tramnet gerealiseerd van maar liefst 400 km. Ondanks de matige snelheid van de trams bleven ongelukken inderdaad niet uit.

==='''Een bloemlezing uit historische kranten: niets nieuws onder de zon!'''===

Eergisteren maakten eenige beschonken personen in den tram, komende van 's Bosch te Schijndel zulk een spektakel, dat de conducteur hen tot kalmte moest aanmanen, daar zij anders uit den tram zouden verwijderd worden. Hieraan geen gevolg gevende, gaf de conducteur het sein tot halthouden, toen een der levenmakers toeschoot en den conducteur een levensgevaarlijke steek in den onderbuik toebracht. Men vreest voor zijn leven. De belhamels zijn in arrest gesteld. (<ref>NTC 20-09-1901</ref>

SCHIJNDEL, 14 Mei. Al wordt voorzichtigheid bij het reizen per tram nog zo dikwijls aanbevolen, toch wordt nog menigmaal de tol der onvoorzichtigheid betaald. Zoo ook gisterenmorgen. Een zekere Van W. alhier waagde zich te ver buiten den in vollen vaart zijnden tram en kwam met zijn hoofd tegen een telegraafpaal terecht. Hoewel niet levensgevaarlijk gewond, zal toch de patiënt nog lang de gevolgen zijner roekeloosheid ondervinden. [NTCourant 15-05-1903]

SCHIJNDEL. De weduwe Hagelaars, oud en hardhoorig, kwam Vrijdag over de tramlijn, juist toen nabij den handwijzer de tram van pl. m. 10 uur in de richting 's Bosch zou vertrekken De vrouw hoorde vermoedelijk den tram niet en al het remmen van den machinist was niet voldoende om een groot ongeluk te voorkomen. De vrouw werd gegrepen en was kort daarna een lijk. Naar wij vernemen heeft het trampersoneel geen schuld aan het ongeluk. [NTC 10.09.1903]

SCHIJNDEL. Door het uitwijken in dezelfde richting, kwamen twee wielrijders met elkander in vrij hevige botsing. De eene viel met een zwaren slag op de tramrails en werd hevig bloedend opgenomen. De gevolgen van dezen val zijn tot heden niet met zekerheid op te geven. Wat meer voorzichtigheid bij sommige wielrijders zou zeer aan te bevelen zijn. Niet alleen dat de ontspanning vaak in eene inspanning ontaardt, maar de grootere snelheid vergroot ook de kans op ongelukken. [NTC 13.07.1904]

SCHIJNDEL 17 october. De aardappeloogst, een der bronnen van inkomsten in onze gemeente, geeft hier thans veel bedrijvigheid. Dagelijks kan men in de richtingen Eindhoven, Helmond, 's Bosch en Tilburg volgeladen karren zien vertrekken om winterprovisie aan de afnemers te bezorgen. Buitendien vervoeren de trammen heel wat bestellingen, zoodat onze landbouwers een groot aantal gezinnen van een onmisbaar voedsel voorzien. De prijzen loopen van 40 tot 60 cent per vat al naar de kwaliteit. [NTC 19.10.1904]

DEN DUNGEN, 5 Nov. Hedennamiddag werd door de stoomtram de Meijerij, no. 9, onder de gemeente Schijndel, Boschweg, nabij het café Pennings een voertuigtransportwagen, bespannen met 2 paarden toebehoorende aan zekeren Hoppenbrouwers- Smits, wonende te Breda, welk voertuig te dicht bij de lijn stond, zijlings aangereden. Het voertuig alsmede een rijtuig van de tram werd nogal ernstig beschadigd. Persoonlijke ongelukken kwamen niet voor. Van een en ander zal procesverbaal worden opgemaakt. [NTC 09.11.1909]

Trambotsing

Maandagochtend reden er drie extra-trams van de Stoomtramweg-maatschappij „De Meijerij" in verband met de paardenmarkt te Hedel. Onder Schijndel is de derde extra tram op de tweede geloopen, die niet vooruit kon komen. De machinist van de derde tram zag het seinlicht van de tweede tram goed, doch kon niet stoppen wegens de gladheid der rails. Persoonlijke ongelukken kwamen niet voor, doch eenige paarden werden geblesseerd terwijl enkele rijtuigen en de buffers van machine en goederenwagens beschadigd werden. [NTC 10.11.1909]

Aangereden

Door de tram der Meijerij, die 8,30 van Schijndel vertrekt, werd gistermorgen tusschen den spoorwegovergang en café Buitenlust eene voermanskar uit Best aangereden. Het paard werd tegen de tram geslingerd en bekwam zulke ernstige verwondingen, dat het zal moeten worden afgemaakt. De voerman en de reizigers kwamen met den schrik vrij. [NTC 30.04.1912]

SCHIJNDEL, 23 Aug. Hedennamiddag had op de kromming van den weg bij den heer Van Lieshout eene botsing plaats en de inzittenden kwamen met den schrik vrij; doch de auto's waren de eene ernstig de anderen minder ernstig beschadigd, zoodat deze hun weg niet konden vervolgen. De eene is vervoerd per tram, terwijl de andere bij de heer [[Garage Vugts|Vugts]] ter reparatie is. Moge dit ongeval voor velen een les zijn om toch steeds langzaam te rijden en goede en duidelijke signalen te geven. [NTC 24.08.1912]

Kind doodgereden

Zaterdagvoormiddag omstreeks 11 uur overreed de Meijerijsche tram op de hoogte van zijweg Dungen tusschen St, M.-Gestel en Schijndel een kind van 4 jaren. Het kind was op slag dood. Bijna doormidden gereden haalde men het onder de machine uit. De machinist schijnt onschuldig aan 't droevig voorval, daar 't geschiedde juist na een draai van den weg, zoodat hij den kleine, die op de rails aan 't spelen was, niet kon zien. [NTC 28.10.1912]

SCHIJNDEL. 30 Jan. Terwijl de heer Vughts bakker te Schijndel zijn kar aan 't laden was, zoo meldt het “Eindh. Dagbl." en zijn knechtje, een jonkman van 16  jaar, het paard bij den kop hield, passeerde de tram, die om 3.16 naar 's- Bosch vertrekt. Ter hoogte van „de [[Dorpspomp|Pomp]]" in de kom van het dorp, liep het paard, achteruit en bekwam bekneld tusschen den lantaarnpaal en de tram. Hierdoor kwam het paard te vallen en werden het de twee voorste pooten afgereden. De kar versplinterde geheel. Het paard moest direct afgemaakt worden. De schok was zoo hevig, dat de ijzeren lantaarnpaal in twee stukken doorbrak. De knecht bracht het er gelukkig beter af. De conducteur, die het ongeluk zag aankomen, deed de machine onmiddellijk stoppen, maar te laat. Den machinist treft geen schuld. [NTC 31.01.1913]

Door de tram overreden

NIJMEGEN. De arbeider van der Schoot te Schijndel is onder de stoomtram de Meijerij gekomen en aan de gevolgen daarvan overleden. [NTC 27.11.1914]

Door den tram gedood.

SCHIJNDEL, 5 Febr. De werkman J. v. d. Kruijsen alhier zou gisterenavond met de tram, die om 7 uur in de richting 's-Hertogenbosch vertrekt, vanaf het station huiswaarts keeren. Door het verkeerd instappen schijnt de man tusschen de wielen geraakt te zijn, want een oogenblik daarna werd het vreeseiijk verminkte lijk onder de tram uitgehaald. De oppassende man laat een weduwe en 2 kinderen achter. Vandaag zou hij het huwelijksfeest van de zuster zijner vrouw hebben bijgewoond. [NTC 06.02.1918]

OVERREDEN.

EINDHOVEN 26 Juli. Gisterenavond is de 45-jarige H. de L. uit St. Oedenrode tusschen deze gemeente en Schijndel door den stoomtram Eindhoven - Den Bosch overreden en op slag gedood. Hij laat een vrouw en kinderen na. [NTC 26.07.1925]

SCHIJNDEL. Maandag j.l. geraakte mej. H. d. L. alhier, bij het oversteken van de tramrails, met haar fiets te vallen, met het gevolg dat zij haar been brak. Direct werd zij ten huize van [[Wilbrordus Henricus Antonius van Oppenraaij (1886 - 1964)|Dr. van Oppenraaij]] binnengebracht en verbonden, waarna zij per auto huiswaarts werd vervoerd. [NTC 11.09.1925]

DOOR DE TRAM OVERREDEN.

Vrijdagavond had te Schijndel een ernstig ongeluk plaats. Het 10-jarig jongetje van den heer Gerard van Liempd op den Boschweg geraakte onder het wiel van de locomotief van de tram die in de richting Den Bosch reed. Het ventje werd vanaf het woonhuis van den heer J. van Thiel tot voorbij de nieuwe kerk meegesleurd. Het ventje werd geheel verminkt onder de locomotief uitgehaald en vertoonde geen teken van leven meer. [NTC 27.01.1930]

TEGEN EEN TRAM OPGEREDEN. Wielrijder op slag gedood.

Zaterdagmiddag te ongeveer twee uur had op den Schijndelschen weg tusschen St. Oedenrode en Schijndel een doodelijk ongeluk plaats. Een persoon, v. Z. genaamd, verloor het beheer over zijn rijwiel en reed tegen de juist passeerende stoomtram op. De man, die een vrouw en vijf kinderen achterlaat, was onmiddellijk dood. [DT 11.05.1930]

DE DAGELIJKSCHE VERKEERSONGELUKKEN.

Door een tram gedood. Zaterdagmiddag verloor op den Schijndelschen weg tusschen St. Oedenrode en Schijndel de heer Van Zandvoort het beheer over zijn rijwiel en reed toen tegen een juist passeerende stoomtram. De man was onmiddellijk dood. [NTC 13.05.1930]

Provinciale berichten. ONDER DE TRAM.

Maandagnacht te circa half een kwam een clubje feestgangers per rijwiel terug van de Koninginnefeesten te St. Oedenrode. Ter hoogte van den overweg in den weg St. Oedenrode - Schijndel haalde hen de extratram voor Den Bosch in.

Een der jongelui, de 18-jarige P. Broks uit Schijndel, geraakte onder de tram met het gevolg, dat zijn rechterbeen verbrijzeld werd.

Dokter Rietveld legde het eerste verband en beval onmiddellijke overbrenging van den gewonde naar het Groot Ziekenhuis in Den Bosch. Daar is het been onder de knie geamputeerd. De toestand van Broks was hedenmorgen naar omstandigheden wel. [NTC 09.09.1931]

De ongelukken van den dag. De dagelijksche lijst.

DE GEVAARLIJKE DUO-ZIT <br>

Meisje van den motor geslingerd en gedood. Tusschen St. Michiels-Gestel en Schijndel is de motorrijder Schellekens uit laatstgenoemde plaats in een bocht van den weg tusschen de tramsporen geraakt en omgeslagen. Zijn zuster die op de duozitting had plaats genomen, slingerde van den motor en smakte met het hoofd tegen de rails. In bewusteloozen toestand is zij naar de ouderlijke woning te Schijndel vervoerd, waar zij zonder bij kennis te zijn gekomen, tengevolge van een zware hersenschudding is overleden. De motorrijder zelf liep slechts eenige schrammen op. [NTC 27.07.1932]

AUTO IN BRAND.

De inzittende om het leven gekomen

Maandagmiddag is een luxe-auto, welke te St. Oedenrode verhuurd was, tegen 'n boom gereden. De auto vloog in brand en de eenige inzittende kon niet meer uit den wagen komen en verbrandde levend. Het lijk is geheel verkoold.

Het slachtoffer, de ongeveer 30-jarige v. d. Vorstenbosch, is chauffeur van de Meijerijsche Tramweg Maatschappij, die een vrijen dag had.

De auto kwam omstreeks vijf uur vermoedelijk met groote snelheid uit de richting Schijndel, raakte tusschen de tramrails en slipte, waardoor v. d. V. het stuur niet meer meester bleef en tegen 'n boom reed. De auto werd geheel vernield en kwam omgekeerd in een sloot terecht, waarna de wagen in brand vloog. Door den hevigen schok moet de bestuurder reeds buiten bewustzijn zijn geweest en verbrandde dan ook levend.

Het slachtoffer was gehuwd en laat een vrouw en drie kinderen achter. [NTC 06.02.1934]

AUTO IN DE TRAMRAILS.

Tramverkeer ernstig gestagneerd

Woensdagmorgen heeft te St. Michiels Gestel een auto-ongeval plaats gehad, dat betrekkelijk goed is afgeloopen. Mej. B. uit Schijndel reed met haar auto waarin nog eenige dames gezeten waren, naar 's-Hertogenbosch. Toen zij onder de gemeente St. Michiels Gestel voor een voertuig moest uitwijken, raakte de wagen tusschen de tramrails bekneld. Het voorste gedeelte van de auto bleef boven een langs den weg loopende sloot hangen. Met man en macht trachtte men aanstonds den wagen te verwijderen, wat na twee uur werken gelukte. Al dien tijd ondervond het tramverkeer, dat 's Woensdags met Bossche markt zeer druk is, stagnatie. Mej. B. en de inzittende dames liepen lichte verwondingen op. [NTC 30.08.1934]

== '''Het gebruikte materieel en de exploitatie''' ==
<br>
Het rollend materieel was natuurlijk een essentieel onderdeel van de tramwegmaatschappij De Meijerij, welk materieel ook werd gebruikt door de dochterondernemingen o.a. de tramwegmaatschappij Sint-Oedenrode-’s-Hertogenbosch.

Men gebruikte destijds stoomlocomotieven, personenrijtuigen en goederenwagens. De locomotieven waren een rasecht Brabants product, gebouwd bij machinefabriek ‘Breda’, voorheen Backer & Rueb. De eerste serie locomotieven zijn gebouwd in 1896 en waren genummerd 1 tot en met 6. Ze droegen de namen Eindhoven, Sint-Oedenrode, Veghel, Noord-Brabant, Veldhoven en Bladel.<br>
De tweede serie werd gebouwd in 1898 en genummerd 7 tot en met 12, met de namen Schijndel, Sint-Michielsgestel, Vught, ’s-Hertogenbosch, J.F. Pompen van Sterksel en J.T.M. Smits van Oyen. Die werden ook ingezet op het baanvak Sint-Oedenrode-’s-Hertogenbosch. De locomotieven hadden een diep donkergroene kleur. De personenrijtuigen daarentegen werden geconstrueerd bij S.A. de construction La Metallurgique à Nivelles te Nijvel in België, Werkspoor Amsterdam en Allan in Rotterdam.<br>
De eerste serie rijtuigen, acht in getal, is al in 1897 in dienst genomen en bestond uit acht exemplaren vanuit de genoemde Belgische firma. Ze noemden ze rijtuigen van het ‘gemengde type’ een coupé 1e klas met een afdeling voor rokers en een voor niet-rokers en ook nog een coupé 2e klasse. Eind 1897 zijn er bij Werkspoor Amsterdam twee besteld de nrs. 9 en 10 en uiteindelijk werden ook de nrs. 10 tot en met 14 aangeleverd door Werkspoor.<br>
Pas veel later, begin 20e eeuw rolden nog een aantal nummers van de productieband bij Allan uit Rotterdam. Waren ze aanvankelijk uitgerust met kacheltjes, later zou men overstappen op stoomverwarming.  

De goederenwagens bestonden uit twee-assige en vier-assige gesloten en open wagens. In totaal beschikte ‘de Meijerij’ samen met de dochterondernemingen over 102 wagens die in diverse categorieën waren verdeeld nl. 4 postrijtuigen, 4 veewagens, 27 gesloten-, 42 open- en 25 goederenwagens op draaistellen.

=== '''Het tramwegpersoneel''' ===

De aanleg en exploitatie van tramwegen was voor velen een nieuwe bron van werkgelegenheid.<br>
Op het kantoor van tramwegmaatschappij ‘de Meijerij’ vonden we immers naast de directeur, de boekhouder, de klerken, en de jongste bedienden. Bij de dienst van exploitatie waren werkzaam de chef van dienst, de stationschefs, volontairs, beambten, telegrafisten, ladingmeesters, stationsarbeiders, wisselwachters, brugwachters, rangeerders, bestellers, conducteurs, stokers, machinisten, wegwerkers, opzichters en ploegbazen. Dan had men nog de werkplaatsen zelf waar koperslagers, ketelmakers, wagenlichters, wagenmakers, lampenisten, kolen- en cokesdragers, rijtuigpoetsers, bankwerkers en schilders aan het werk waren.   

=== '''Besluit tot opbreken van de rails''' ===

Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog braken moeilijke tijden aan voor de tramwegmaatschappijen in Noord- Brabant. De exploitatiekosten waren gedurende de oorlogsjaren dusdanig gestegen dat van een winstgevend vervoersbedrijf nauwelijks nog sprake was. Deze situatie zou structureel blijken te zijn: gedurende de jaren twintig moesten de diverse overheden met subsidies het tramwegbedrijf overeind houden. Tevens zetten diverse ondernemende lieden busdiensten op om te concurreren met de stoomtram en daardoor het vervoersaanbod afroomden. In 1927 werd aan de autobusonderneming ‘Cito’ een vergunning verleend om een autobusverbinding te realiseren van ’s-Hertogenbosch naar Eindhoven. 

Al deze wildgroei aan particuliere openbare vervoersondernemingen leidde ertoe dat rijk en provincie steeds strengere eisen gingen stellen aan concessie- aanvragen. Desondanks bestonden er in de provincie Noord- Brabant in het midden van de jaren dertig zo’n 72 particuliere busondernemingen!

Tevens werd het de Brabantse tramwegondernemingen ook duidelijk dat de dure stoomtractie niet meer te handhaven bleek. Er moest serieus gekeken worden naar alternatieven: de stoomlocomotieven vervangen door motortractie of, zeker voor het personenvervoer, overschakelen op auto(bus)bedrijf. In de jaren twintig stond de ontwikkeling van verbrandingsmotoren voor toepassing in railvoertuigen nog in de kinderschoenen. Ondanks enige pogingen van de tramwegmaatschappij “De Meijerij” om, met wisselend succes, tot motortrambedrijf te komen, heeft men uiteindelijk besloten om geheel over te stappen op busexploitatie.

Uiteindelijk zou de tram uit het dorpsbeeld gaan verdwijnen. In het jaar 1932 staakte men het personenvervoer. 

In 1934 besloot men ook het goederenvervoer stop te zetten, waarna de tramrails ongebruikt bleef liggen.

In 1935 bundelden alle Brabantse tramwegmaatschappijen hun krachten in de N.V. Brabantsche Buurtspoorwegen en Autodiensten, de B.B.A..

Aan de NV Brabantse Buurtspoorweg en Autodiensten werd in 1936 een machtiging verleend om over te gaan tot het opbreken van de tramrails, waaraan, nadat de machtiging was afgegeven, snel werd begonnen.

In Duitsland bracht oud- ijzer in het midden van de jaren dertig veel geld op. Binnen korte tijd was de prijs voor een kilo ijzerschroot vertienvoudigd. En aangezien de BBA het geld goed kon gebruiken werd in gezwinde spoed al het rollend materieel, rails en bovenbouwmateriaal met de snijbrander kort gemaakt en vanuit de haven van Waalwijk over de oostgrens vervoerd.

=== '''Een leuke anekdote tot slot''' ===

Riet van de Leest [1923] heeft als kind de tram nog jarenlang zien rijden en heeft haar ervaringen aan het papier toevertrouwd. Bepaalde gebeurtenissen kunnen grote impact hebben op een kinderleven. Ze schrijft letterlijk het volgende:<br>
“Ik weet nog dat hij dagelijks door Schijndel reed in mijn jeugd tussen 6 en 14 jaar. Dan reed hij meermalen per dag een stukje langs de [[Wijbosscheweg]] en nam dan de bocht van ’t Feurske’ naar de Rooijsendijk [de Tramweg werd toen ’t Feurske genoemd]. Eén keer ben ik met m’n moeder naar Den Bosch geweest om Eerste Communie-kleren te kopen, een belevenis als je pas 7 jaar bent! Er gebeurde ook ongelukken mee. In een van de jaren dat ik naar school ging [tussen 1929 en 1936] werd een meisje van 8 of 10 jaar oud door de tram doodgereden. Het gebeurde vlak voor haar ouderlijk huis, de rails liepen langs de stoep. Zij was een dochter van [[Johannes Hendrikus van Balkom (1865 - 1950)|Hein van Balkom]] de toenmalige klokkenwinkelman uit de Hoofdstraat. De zuster op school liet ons later het bidprentje zien van dat omgekomen meisje, met een foto waar zij op stond met een hoge kinderpoppenwagen met grote wielen. De zoon die zijn vader was opgevolgd is later verhuisd naar Mariaheide, leeft misschien nog en heeft wellicht ook nog een bidprentje of foto van zijn oudere zus. In welk jaar het gebeurde is onbekend. In de toenmalige 7e klas zat Corry naast mij bij zuster Jesualda. In haar goede tijd werkte Corry eerst bij de [[Ausems herenkleding|firma Ausems]] en later bij herenkleding van Tilburg. De laatste jaren zat ze in een rolstoel in het [[Mgr. Bekkershuis|Bekkershuis]]. Haar jongere zus Dora was werkzaam op het gemeentehuis”.

=== '''Nieuwe Dienstregeling''' ===
[[Bestand:Tramhalte Boschweg, familie van Oorschot.jpeg|400px|thumb|Tramhalte Boschweg, familie van Oorschot]]

Nu de tramlijn Rooi – ’s-Bosch Maandag feestelijk geopend wordt, en bij de nieuwe dienstregeling meer trammen zullen loopen, is ten behoeve van een geregeld verkeer eene nieuwe wisselplaats aangewezen tusschen de halten bij C. Pennings en J. Van Kaathoven op den Boschweg. Met het gemeentebestuur alhier zijn de noodige overeenkomsten reeds getroffen.

=== '''Feestelijk opening der tramlijn Sint Oedenrode—Den Bosch''' ===

Zooals gemeld, heeft heden de plechtige opening plaats van bovengenoemde tramlijn. Ten 10.30 uur vereenigden zich ten gemeentehuize alhier, waar de vroolijke tonen van 't schutterij-muziek weerklonken, de Commissaris der Koningin Mr. A. Baron Van Voorst tot Voorst, verschillende leden der Eerste en Tweede Kamer, van Gedeputeerde en Provinciale Staten, hoofdingenieurs en ingenieurs van rijks- en provincialen waterstaat, 't bestuur van de gemeente Vught en andere omliggende gemeenten, met burgemeester en wethouders, de leden van den gemeenteraad en andere gemeentelijke autoriteiten, benevens de directie en de leden van den raad van commissarissen van de stoomtram „de Meijerij." 
De Burgemeester Jhr. P. J. Van der Does de Willebois heette het trambestuur en de verschillende autoriteiten hartelijk welkom en dankte hen voor de eer hunner tegenwoordigheid, inzonderheid den Commissaris der Koningin en de leden van Gedeputeerde en Provinciale Staten en van de gemeentebesturen. Spreker wenschte het trambestuur van harte geluk met het succes en het overwinnen der vele moeielijkheden en drukte de hoop uit, dat spoedig de algeheele afwerking der lijn zal zijn tot stand gebracht.
Steeds heeft spreker met ingenomenheid den aanleg van tramwegen begroet, omdat hij daarin ziet niet alleen een groot belang voor het verkeer, maar ook een sociaal belang, een groot voordeel voor het platteland, daar aansluiting aan de groote centra menige kleine gemeente in staat stelt hare bestaande industrieën tot grooteren bloei te brengen, vele handen werk te geven en daardoor den algemeenen socialen toestand te verbeteren. Uitbreiding van het tramwegennet noemde spreker daarom een maatschappelijken zegen. 
Bij zijn welkomstgroet wenschte spreker in 't bijzonder te herdenken den president-commissaris, den heer J. F. Pompen, met wien hij zoovele jaren aangenaam heeft gewerkt in de Provinciale Staten en die op hoogen leeftijd met zooveel jeugdige kracht heeft gearbeid tot het tot-stand brengen dezer belangrijke lijn. Ook bracht spreker hulde aan de nagedachtenis van een overleden commissaris, den vroegeren burgemeester van Eindhoven J. Th. M. Smits van Oijen, met wien hij het voorrecht had de bijzonderheden dezer onderneming te bespreken en haar totstandkoming mede voor te bereiden. Van den heer Smits van Oijen is ten deze een groote stuwkracht uitgegaan. Jammer dat de overledene de voltooiing van het werk niet heeft mogen beleven. Na zijn spijt te hebben uitgedrukt, dat het hem, wegens een oproeping naar de zitting der Eerste Kamer, niet mogelijk is den feestelijken tocht heden mede te maken, herhaalde hij zijn wenschen voor den bloei der lijn, die zoo zeer zal strekken tot ontwikkeling van de hulpbronnen van tal van gemeenten en in 't algemeen de geheele provincie zal ten goede komen. Met bijval worden deze woorden begroet. 
De heer G. Van Lanschot Jr. gaf te kennen, dat hem, als jongsten commissaris, was opgedragen een woord van dank te betuigen aan 't gemeentebestuur, eerstens voor de hartelijke ontvangst, tweedens voor de welwillende woorden, derdens voor den grooten steun, steeds van de gemeente 's-Hertogenbosch ondervonden. De Maatschappij zal haar best doen om door een goede regeling van haren dienst ook zooveel mogelijk de belangen van deze gemeente te bevorderen en spreker uitte den wensch, dat deze lijn ook aan den bloei der gemeente 's-Hertogenbosch zou ten goede komen. Nogmaals haar de dank der Maatschappij! 
De Commissaris der Koningin Mr. A. Baron Van Voorst tot Voorst zeide, dat hij geloofde, dat het heden een goede dag is voor de gemeente 's-Hertogenbosch, wegens de opening van dezen nieuwen verkeersweg. Tot voor niet zoo heel langen tijd verkeerde deze gemeente in een ongunstige positie. Hoewel aangesloten aan het spoorwegnet, kon het zich vóór de ontmanteling der vesting niet geheel ontwikkelen. Toen dat beletsel was weggenomen, trad echter het gemeentebestuur handelend op. Eerst kwam de watervrijmaking tot stand, daarop volgden de maatregelen tot uitbreiding, waaraan niet is geschroomd tonnen gouds te besteden. 
Zeker zal de aansluiting aan tal van belangrijke gemeenten dezer provincie er toe bijdragen dat meer en meer Den Bosch zal worden een bloeiend centrum van handel en verkeer, waarvoor het hoofd der provincie zijn beste wenschen uitsprak. Hiermee was de plechtigheid ten gemeentehuize alhier geëindigd en spoedden de feestgenooten zich naar den wachtenden tram, waarmee de openingstocht gedaan zou worden. Hierover in het volgende nommer.

Bron: Provinciale Noordbrabantsche ’s-Hertogenbossche Courant dinsdag 27 juni 1899.<br>

…Te Schijndel al wederom een even hartelijke ontvangst. Bij het binnenstoomen van den trein werd men door de [[Harmonie Sint Cecilia]], die voor het raadhuis stond opgesteld, begroet met de Nederlandsche volksliederen. Bij het binnentreden van het gemeentehuis werd den Commissaris der Koningin door het dochtertje van den secretaris, den heer [[Johannes Andries van der Spank (1855 – 1916)|J.A. van der Spank]], een bouquet aangeboden. 
Bij monde van den burgemeester, den heer [[Hendricus Lambertus Manders (1853 - 1919)|H.L. Manders]], werden de Commissaris der Koningin en overige genoodigden welkom geheeten en bracht hij de Maatschappij zijne welgemeende gelukwenschen met de totstandkoming van deze lijn. De Commissaris der Koningin zeide den burgemeester zijnen dank voor de ontvangst. Hij hoopte, dat Schijndel, door zijn gunstige ligging aan de [[Zuid-Willemsvaart]] reeds bij ondervinding wetende wat middelen van vervoer beteekenen, dit door aansluiting aan dit nieuwe verkeermiddel nog meer mag ondervinden en welk verkeermiddel aan de industrie der firma Van der Elst, die hier aan zoovele handen werk verschaft, zeer zeker veel zal ten goede komen. Namens de directie der onderneming werd door den commissaris der maatschappij, den heer J.C. Coolen, uit Eindhoven, den burgemeester hartelijk dank gebracht voor de ontvangst en de welgemeende wenschen en noodigde den burgemeester uit den tocht mede te maken. 
Voor echter te vertrekken, werden deze wenschen bezegeld met een glas champagne. De feesttrein zette zich thans in beweging en voort ging het onder de heerlijke toonen der harmonie Cecilia naar de laatste aanlegplaats, St. Oedenrode….

Bron: Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant 28 juni 1899.

In de Provinciale Noordbrabantsche ’s-Hertogenbossche Courant van zaterdag 1 juli 1899, no. 148 is onder andere het volgende te lezen:

Schijndel, 27 juni. De officieele opening der tramlijn St. Oedenrode – ’s-Bosch behoort tot het verledene. Wat het aandeel van onze gemeente hierin betreft, mogen we nog melden dat het feest in alle deelen geslaagd is. Gaven de bewoners langs de lijn hunne ingenomenheid te kennen door het uitsteken der vlaggen, het gemeentebestuur nam zijne taak ruimer op. Uitwendig was het raadhuis door bekwame handen met vlaggen, vlaggedoek, bloemen en guirlandes smaakvol versierd en daartusschen een miniatuurtram en een chronicum van den volgenden inhoud aangebracht:

::Breng’ al het groote spoorverkeer

::Veel heil bij Volk en Staat,

::Het werk door uwe zorg verricht,

::Strekt Stad en Land tot baat.

::Sierlijk omkranst was eveneens het jaartalvers in de vestibule van het raadhuis, waar straks de ::hooge autoriteiten zouden binnentreden. Het luidde:

::Vertegenwoordigers van Koningin en Volke,

::Van Staats-Gewest en Plaatsbestuur,

::Van Kapitaal en Wetenschap en Arbeid!

::Wij groeten U deez’ feestlijke uur!

Het beeld onzer geliefde Koningin op de raadzaal, omgeven door een schoonen krans, was met groen, de Nederlandsche kleuren en Oranje opgetooid en op de tafels prijkten bouquetten van zeldzame schoonheid. Bij het [[tramstation]] waren eveneens eerepoorten, transparanten, tropheëen, enz. met smaak aangebracht; het geheel zoowel aan het raadhuis als aan ’t station maakte een prachtig effect. Onze harmonie zette haar beste beentje voor en we gelooven met zekerheid te kunnen zeggen dat de hooge bezoekers over ontvangst en verbinding tevreden waren. Ook wij verheugen ons dat de lang gewenschte, kortste verbinding met de hoofdstad der provincie tot stand gekomen is en hopen dat de ondernemingsgeest der tramwegmaatschappij “De Meierij” goede vruchten mag afwerpen.

== '''Fotoalbum''' ==
Fotoalbum [https://www.heemkundekringschijndel.nl/collectie/beeldmateriaal/?diw-id=brabantcloud_enb-83-beeldmateriaal_enb-83.beeldmateriaal-620b3fa2-a2d8-796c-eae1-b8b9ca6947b7-b5e054f6-8232-11e5-bc85-13af123396ec/ Tram]

[[Categorie:Spoorweg]]
{{appendix}}