De Vorster, de gemeentepomp en het klokje

De vorster, de gemeentepomp en het klokje.

Wat deze drie met elkaar te maken hebben staat in de volgende akte uit het rechterlijk archief van Schijndel:

Certificeren (1) ende verclaaren des dorps van Schijndel, dat wij op den 14 november 1733 gecompareert (2) sijn in de Raetcamer (3) alhier om aldaer te besteeden publiecqende (4) voor alle man aende minst doende het leveren van de materialen ende het maken van de gemeynts pomp en doen den vorster (5) binnen geroepen sijnde in de raetcamer door den stadthouder (6) ende gevraegt sijnde oh' hij van dese besteedinge behoorlijke publicatie gedaen hadde en daer hij op ja antwoorde, soo heeft gemelte stadthouder mede uyt name van ons ondergeschrevenen schepenenden vorster belast het clockje te trecken (7) om de menschen daerdoor bijeen te samelen en te roepen om de conditiete hooren, “t welke den vorster weijgerde te doen segende daertoe niet gehouden te wesen tensij dat den stadthouder hem sulcx aantoonde, waerop den stadthouder repliceerde (8) dat sulcx den vorstersijn pligt was te doen en sulcx gebruickelljkck was, dog den vorster egter niet willen kleppen (9) , sijn de regenten (10) genootsaeckt geweest sonder kleppen oft luijen de besteedinge te doen. Aldus gedaen en verclaert opheeden den viertiende november seventien hondert drije en dartigh ten oirconde bij ons geteekent. Hendrick van der Cant Willem van Heretum Aert Hendrik van Heeswijk Teunis Jansse van de Boogert mij present Zeijlmans 1733 secr.

1 Certificeren = bevestigen. 2 Compareren = verschijnen voor de rechtbank (schepenenbank). 3 Raetcamer = de(raads)kamer waar de schepenen vergaderen. 4 Publiecqelijk besteeden = uitgeven van een bepaald werk, waarop iedereen mag inschrijven of meedingen. 5 Vorster = rechtsbode, assistent van de schout en als dorpsomroep maakt hij besluiten van het dorpsbestuur bekend. In Schijndel was dat Thomas Gerbrands. 6 Stadhouder = functionaris die optrad namens de kwartierschout. De Meierij van Den Bosch was verdeeld in 4 kwartieren. Schijndel viel onder het kwartier Peelland. De Stadhouder in Schijndel was Gijbert Oualtheri. 7 Clockje trekken = Het is misschien wel eens opgevallen, dat op veel gemeentehuizen een torentje geplaatst is, waarin zich een klok bevindt De betekenis van dit klokje wordt in dit verhaal wat duidelijker. Zij moest de burgerij melden, waarschuwen of oproepen. 8 Repliceren = antwoorden. 9 Kleppen = Het geluid geven door het telkens slaan van de klepel tegen dezelfde wand van de klok. 10 Regenten = regeerders.

De akte maakt niet duidelijk of het over een nieuwe of om het herstellen van een pomp gaat. Wel gaat het hier over de dorpspomp. De dorpspomp had vroeger een belangrijke sociale en economische betekenis. Ook de volksgezondheid was ermee gediend. Zij werd gebruikt o.a. voor drinkwater, voor het maken van bier, blussen van branden, voor het slachten en voor het wassen. Hij werd zorgvuldig beheerd door het dorpsbestuur. Waarom de Vorster weigerde het klokje te luiden, eist wel enige uitleg over de persoon van de Vorster. Dat was Thomas Gerbrands, een protestant, geboren in Den Bosch. Hij werd op 3 augustus 1730 Vorster van Schijndel. Hij maakte zich snel ongeliefd bij de Schepenen en andere regeerders. Hij was, zeg maar, een brutale vlerk en probeerde altijd de Schepenbank tegen te werken of hen belachelijk te maken. In het Gerechtelijk Archief zijn vele akten, waarin over deze Vorster verhaald wordt. Hij heeft zelfs gevangen gezeten in Den Bosch en is daar, na gedane belofte, op 25 maart 1735 ontslagen. Dit heeft allemaal niet geholpen, want later in 1752 werd hij afgezet door de Hoogschut van Den Bosch. Waarom dat niet eerder gebeurd is, toont aan dat hij machtige vrienden had. Om de persoon van de Vorster nog wat te verduidelijken, hier nog enige voorvallen. Op 9 november 1753 moest Hendrik van Hamont Schutter en Ondervorster marktgeld ophalen, dit in schriftelijke opdracht van den Officier en Schepenen. Toen Thomas Gerbrands dit te horen kreeg en het “brieffken" zag zei hij: “ik scheijt op den Offijcier en ik sal het ophalen". Toen kort na dit voorval Hendrik van der Cant en Aert Hermen, beide Schepenen, een glas bier gingen drinken in de Keulse Kar (tevens het woonhuis van de Vorster), vroeg Thomas Gerbrands in het bijzijn van veel mensen, waarom hij het marktgeld niet mocht ophalen. Hierop antwoordde Hendrik van der Cant: “ik heb dat verboden uyt naam van den Officier. Thomas zei dat hij boerenschepen verachtte en tegen Aert Hermen zei hij: “dat ik u voor de deur hadde, ik soude u onder de klooten schuppen". Hierna zijn Hendrik van der Cant en Aert Hermen vertrokken.

Voor ca. 1725 vergaderden de Schepenen in Herberg De Wildeman. Deze stond op de hoek Regtestraat en Pompstraat. Men schat dat in Schijndel een raadhuis werd gebouwd en dit viel niet bij alle Schijndelaren in goede aarde. De Vorster speelde daar goed op in en weigerde vaak zijn werk naar behoren te doen. Dit raadhuis werd in 1793 afgebroken. Het nieuwe raadhuis werd reeds in 1792 in gebruik genomen.

Bronnen, noten en/of referenties